I. UVOD
1. Tokom oružanog sukoba na Kosovu, u periodu od 28. februara 1998. do 11. juna 1999. godine u kampanji nasilja i terora koju su sprovodili pripadnici srpskih snaga, ubijeno je ili prisilno nestalo 7.914 albanskih civila.2 Od 7.914 albanskih civilnih žrtava, 1.295 su bile žene, a njih 918 su bila deca.3
2. U zoni odgovornosti 125. motorizovane brigade [u daljem tekstu: 125. mtbr], čiji je komandant bio general-major Dragan Živanović, ubijeno je 1.813 civila, dok se 216 još uvek vodi kao nestalo.4 Među ubijenim civilima je 236 dece i 327 žena.
3. Tokom oružanog sukoba na Kosovu, 125. mtbr ili njoj potčinjene jedinice su, samostalno ili u sadejstvu sa drugim jedinicama MUP i VJ, sprovele desetine akcija, u kojima su vršena masovna ubistva, zlostavljanje i proterivanje kosovskih Albanaca, pljačka i uništavanje njihove imovine.
4. U ovom Dosijeu opisano je deset zločina u kojima su učestvovali pripadnici 125. mtbr ili njoj potčinjenih jedinica, i u kojima je ubijeno 301 civil, među kojima je sedam žena i 19 dece.5
5. Gotovo su svi zločini počinjeni 1999. godine izvršeni po istom obrascu. Vojnici bi ušli u selo i isterali meštane, kosovske Albance, iz njihovih domova. Potom bi odvojili muškarce od žena, dece i starijih. Isterivanje iz domova i razdvajanje muškaraca bilo je praćeno zlostavljanjem, uvredama, pljačkom i uništavanjem imovine. Nakon što bi izdvojili muškarce, ženama, deci i starijim bi bilo naređeno da idu u Albaniju. Zadržani muškarci su streljani u grupama. Njihova tela su potom spaljivana ili odnošena na skrivene lokacije.
6. Ni jedan pripadnik 125. mtbr ili njoj potčinjene jedinice još uvek nije krivično odgovarao za zločine opisane u ovom Dosijeu. U vreme pisanja ovog Dosijea, u toku je krivični postupak protiv pripadnika jedne jedinice koja je bila potčinjena 125. mtbr za zločine počinjene u opštini Peć/Pejë. Naime, pred Višim sudom u Beogradu (Odeljenje za ratne zločine) vodi se postupak protiv komandanta 6 i pripadnika 177. Vojno-teritorijalnog odreda Peć [u daljem tekstu: 177. VTO Peć],7 koji je bio direktno potčinjen 125. mtbr,8 zbog zločinâ protiv civilnog stanovništva počinjenih u aprilu i maju 1999. godine u selima Ljubenić/Lubeniq, Ćuška/Qyshk, Pavljan/Pavlan i Zahać/Zahaq [predmet Ćuška].
7. Pravilima međunarodnog krivičnog prava propisana je individualna krivična odgovornost neposrednih izvršilaca zločina, vojnih starešina i političkih lidera koji su naredili izvršenje zločina, ali i princip komandne odgovornosti, prema kojem su odgovorni i pretpostavljeni koji nisu preduzeli neophodne mere da se izvršenje zločina spreči ili da se počinioci kazne.
8. Iako posle ratifikacije Dopunskog Protokola (I) uz Ženevske konvencije 1978. godine domaće institucije imaju međunarodno-pravnu obavezu da sude pojedincima odgovornim za zločine po principu komandne odgovornosti, u predmetima za ratne zločine koji su do sada vođeni u Republici Srbiji, institut komandne odgovornosti nije primenjen ni u jednom slučaju.
9. U Dosijeu su prezentovane činjenice i dokazi koji upućuju na odgovornost komandanta 125. mtbr Dragana Živanovića po principu komandne odgovornosti za svih deset opisanih zločina. U pet slučajeva predstavljeni su i dokazi koji ukazuju na direktnu odgovornost general-majora Živanovića jer je sprovodio, a u nekim slučajevima i sâm izdavao naređenja koja predstavljaju kršenja principa Ženevskih konvencija per se. U pitanju su naređenja o naoružavanju lokalnog srpskog stanovništva na Kosovu i njihovom angažovanju u borbenim dejstvima, naređenja koja ne prave razliku između civila i boraca, kao i naređenja koja direktno usmeravaju napad na civilno stanovništvo.9
10. Cilj Dosijea je da javnosti stavi na uvid činjenice i dokaze o zločinima nad albanskim civilima počinjenim u akcijama u kojima su 125. mtbr ili njoj potčinjene jedinice uzele značajno učešće. Istovremeno, Dosije predstavlja i zahtev nadležnim institucijama da procesuiraju odgovorne za opisane zločine kako bi žrtvama i njihovim porodicama obezbedili pravdu.
11. Podaci o počinjenim zločinima i ulozi 125. mtbr zasnivaju se na izjavama preživelih žrtava zločina, očevidaca, članova porodica žrtava, forenzičkim izveštajima, presudama i transkriptima sa suđenja pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju [u daljem tekstu: MKSJ], autentičnim vojnim dokumentima koji su izvedeni kao dokazi u postupcima pred MKSJ, medijskim izveštajima i drugim dokumentima.
12. U prvom delu Dosijea navode se osnovni podaci o organizaciji VJ i zoni odgovornosti 125. mtbr, strukturi i brojnosti ove brigade. U drugom delu opisani su masovni zločini nad kosovskim Albancima koje su srpske snage počinile u zoni odgovornosti 125. mtbr tokom 1998. i 1999. godine. Učešće pripadnika 125. mtbr ili njoj potčinjenih jedinica u ovim zločinima potkrepljeno je autentičnim dokumentima VJ i svedočenjima pripadnika VJ.
II. OSNOVNI PODACI O 125. MTBR
1. Struktura VJ
13. VJ su 1999. godine činile tri osnovne strukture: kopnena vojska, ratna mornarica i ratno vazduhoplovstvo i protiv-vazdušna odbrana.10
14. Kopnena vojska je bila podeljena na tri armije: Prva armija (sa štabom u Beogradu), Druga armija (sa štabom u Podgorici) i Treća armija (sa štabom u Nišu). Zona odgovornosti Treće armije obuhvatala je južnu Srbiju, uključujući i Kosovo.11
15. Trećoj armiji su bili potčinjeni Prištinski i Niški korpus, kao i vojni okruzi Priština i Niš sa pripadajućim vojnim odsecima.12
16. 125. mtbr je bila potčinjena Prištinskom korpusu na čijem čelu je do 25. decembra 1998. godine bio general-potpukovnik Nebojša Pavković, koga je na tom mestu zamenio general Vladimir Lazarević.13
2. Sastav 125. mtbr14
17. U januaru 1998. godine brigada je u svom sastavu imala 1.400 vojnika, dok se u decembru iste godine taj broj povećao na 2.500 ljudi. Od tog broja, 300 su bili oficiri, podoficiri i civili na radu u VJ.15
18. U mirnodopskim uslovima, 125. mtbr je činila: komanda, dva motorizovana bataljona (jedan u Kosovskoj Mitrovici/Mitrovicë i jedan u Peći/Pejë), jedan haubički divizion u Peći/Pejë, i jedan protivoklopni divizion u Peći/Pejë.16
19. Tokom 1998. godine, 125. mtbr je u svom sastavu imala pet borbenih grupa, dok je neposredno pred NATO intervenciju imala šest borbenih grupa.17
20. Prva borbena grupa je formirana u aprilu 1998. godine. Imala je bazu u selu Bukoš/Bukosh, između Kosovske Mitrovice/Mitrovicë i Vučitrna/Vushtrri. U svom sastavu ova borbena grupa je imala oko 220 vojnika, od toga: 12 oficira, 12 podoficira i oko 190 vojnika.18 U svom drugom svedočenju u predmetu Haradinaj i dr, komandant 125. mtbr Dragan Živanović je naveo da su 1. i 2. borbena grupa formirane još 1985. godine.19
21. U svom svedočenju pred MKSJ u predmetu Šainović i dr.20 Dragan Živanović je opisao sastav 1. borbene grupe.
„Borbena grupa 1 imala je oko 220 ljudi. Imala je jednu motorizovanu četu, to je sastav [od] otprilike 160 ljudi. U motorizovanoj četi imate tri streljačka voda, i imate vod za podršku, a to je vod bestrzajnih topova - četiri oruđa i vod minobacača 82 mm - četiri oruđa. Zatim ima vod minobacača 120 mm - to je dva oruđa, i bila je baterija, haubička baterija 122 mm sa šest oruđa, i pozadinski vod ili logistički vod.“21
Borbena grupa 2/125. mtbr se do maja 1998. godine nalazila u kasarni u Đakovici/Gjakovë, a nakon toga u Ponoševacu/Ponoshec. Ova borbena grupa je imala deset tenkova. Formirana je da bi pružila podršku snagama MUP-a u održavanju kontrole na putu Peć/Pejë - Dečani/Deçane – Đakovica/Gjakovë.22
22. Treća borbena grupa je formirana u aprilu 1998. godine sa bazom u kasarni u Peći/Pejë. Formirana je da bi održavala kontrolu na putevima oko grada Peći/Pejë.23
23. Četvrta borbena grupa je formirana u julu 1998. godine sa bazom u Kosovskoj Mitrovici/Mitrovicë. Njen osnovni zadatak je bio da štiti objekte za komunikaciju u Starom Trgu/Stantërg, severozapadno od Kosovske Mitrovice/Mitrovicë.24
24. Peta borbena grupa je formirana u septembru 1998. godine sa bazom u Volujku/Vulljakë severno od Kline/Klinë. U svom sastavu je imala oko 140 ljudi i tri tenka.25
25. U sastavu 125. mtbr je bio i jedan oklopni bataljon, čije se komandno mesto do 26-27. marta 1999. godine nalazilo u selu Raušić/Raushiq, južno od grada Peći/Pejë, kada je izmešteno u hotel “Metohija” u Peći/Pejë.26
26. U sastavu 125. mtbr bio je i 177. Vojno-teritorijalni odred Peć [u daljem tekstu: 177. VTO Peć], koji je prepotčinjen 125. mtbr najkasnije 25. aprila 1999. godine,27 a postoje snažne indicije da je 177. VTO prepotčinjen 125. mtbr još ratnim planom.28
27. Miloš Mandić, komandant 252. oklopne brigade je u svom svedočenju pred MKSJ rekao da je mehanizovani bataljon 252. oklopne brigade, sa svojih sedam tenkova, bio na Kosovu od 16. marta 1999. godine i da je bio prepotčinjen komandi 125. mtbr u Kosovskoj Mitrovici/Mitrovicë.29
28. Ljubomir Savić, komandant 58. lake pešadijske brigade je u svom svedočenju pred MKSJ dodao da je 2. laki pešadijski bataljon bio prepotčinjen 125. mtbr, “koji je bio u rejonu odbrane u Rugovskoj klisuri”.30
29. Saša Antić, komandir čete 52. bataljona vojne policije, posvedočio je pred MKSJ da je 12. ili 13. aprila 1999. godine formirana jedna četa iz sastava 52. bataljona vojne policije, koja je upućena u rejon karaula Košare/Koshare i Morina/Morinë i tamo prepotčinjena 125. mtbr. Dana 21. aprila 1999. godine Antić je upućen tamo da preuzme dužnost komandira te čete, čije je prepotčinjavanje izvršeno nekoliko dana pre toga.31
30. Borbeni izveštaj od 25. aprila 1999. godine koji je poslao Živanović, upućuje na to da je 73. teritorijalni odred PJP MUP tokom akcije na području Rugovske klisure bio pod komandom 125. mtbr. Konkretno, u izveštaju stoji sledeće: “U sastavu brigade se nalazi i 73. TROd [teritorijalni odred] MUP-a sa 5 četa” i navodi se kako je tih pet četa raspoređeno.32 Na pitanje da li je ta jedinica bila prepotčinjena njegovoj brigadi, Živanović je izjavio sledeće:
“Ovo je akt po inerciji, pisan shodno aktu od Komande Prištinskog korpusa o prepotčinjavanju MUP-a jedinicama, združeno taktičkim jedinicama. Ove snage stvarno nisu bile potčinjene meni.”33
3. Komandni kadar 125. mtbr34
31. Dragan Živanović je od 1. septembra 1997. godine do 12. juna 1998. godine bio načelnik Štaba 125. mtbr. Za komandanta 125. mtbr je postavljen 12. juna 1998. godine i na toj poziciji je ostao sve do povlačenja VJ sa Kosova 10. juna 1999. godine. Prema svedočenju Dragana Živanovića pred MKSJ, načelnik Štaba 125. mtbr je bio pukovnik Đorđe Nikolić,35 dok je njegov zamenik bio Jordan Denkić koji je istovremeno bio i načelnik operacija.36
32. Prema Ratnom dnevniku Treće borbene grupe u periodu od 1. marta do 14. marta 1999. godine, komandant ove grupe bio je Goran Jovanović, kapetan I klase, dok je od 15. marta do 10. aprila ovom grupom komandovao major Miodrag Romić.37
33. U Ratnom dnevniku Pete borbene grupe je za period 26. decembar 1998. - 9. april 1999. godine za zamenika komandanta ove grupe bio određen major Robert Šmaljcelj.38
34. Major Jovica Deljanin bio je komandant haubičke baterije 122 mm 125. mtbr, u periodu od 28. marta do 30. aprila 1999. godine.39
35. Stariji vodnik Goran Ikonić bio je komandant oklopnog bataljona 125. mtbr u periodu od 26. marta do 16. juna 1999. godine.40
36. Prema tvrdnji Dragana Živanovića, načelnik inženjerije 125. mtbr bio je Dragan Petrović,41 dok je Aleksandar Savović bio načelnik bezbednosti.42
37. Major Momčilo Vojinović je bio načelnik obaveštajnog odseka, dok je Dragan Trifunović bio njegov zamenik. Vojinović je takođe bio starešina koji je bio zadužen za vezu sa Kosovskom verifikacionom misijom.43
38. Kapetan I klase Aca Čubranović i njegov zamenik kapetan Dragan Branović su u garnizonu Peć/Pejë bili zaduženi za saradnju sa Kosovskom verifikacionom misijom.44
4. Zona odgovornosti
39. Zona odgovornosti 125. mtbr bila je različito određena za mirnodopske uslove – do 24. marta 1999. godine, i za ratno stanje – od 24. marta do 26. juna 1999. godine.
40. Svedočeći pred MKSJ u predmetu Haradinaj i dr, komandant 125. mtbr, Dragan Živanović je opisao zonu odgovornosti 125. mtbr, za 1998. godinu. Naime: “Tokom 1998. godine zona odgovornosti 125. mtbr (z/o) pokrivala je opštine Leposavić, Zvečan, Kosovska Mitrovica, Zubin Potok, Srbica, Vučitrn, Klina, Istok, Peć i Dečani. Zona odgovornosti 125. mtbr se graničila sa z/o 549. mtbr, pod komandom (tadašnjeg) pukovnika Božidara Delića.”45
41. Zona odgovornosti 125. mtbr je 1999. godine obuhvatala iste opštine kao i 1998. godine. Samo je opština Zvečan/Zveçan isključena iz ratne zone odgovornosti 125. mtbr.46 .
III. 1998. GODINA
1) Ošljane/Oshlan
U periodu 22-24. septembar 1998. godine, srpske snage ubile su devet albanskih civila.42. Selo Ošljane/Oshlan nalazi se u opštini Vučitrn/Vushtrri, oko 12 km južno od Kosovske Mitrovice/Mitrovicë i oko 10 km zapadno od grada Vučitrna/Vushtrri. Selo se nalazi pored planine Čičavica.
1.1 Opis zločina na osnovu izjava preživelih
43. Rano ujutru, 22. septembra 1998. godine srpske snage su sa teškom artiljerijom krenule ka Ošljanu/Oshlan iz pravca Mitrovice/Mitrovicë.47 Većina meštana se iz straha sakrila u obližnju šumu. Srpske snage i OVK su se sukobili na ulazu u selo. Sukob je trajao nekoliko sati, nakon čega su srpske snage ušle u šumu u kojoj su bili sakriveni meštani Ošljana/Oshlan.48
44. Grupa albanskih muškaraca civila se u strahu za život sklonila u šumu. Tada su ih porodice poslednji put videle žive. Nakon povlačenja srpskih snaga, u šumi su pronađena tela sedmorice muškaraca, na kojima su bile vidljive rane od metaka49:
Seladin (Sadik) Hyseni (1970)
Musa (Shaban) Sheremeti (1939)
Halit (Sadik) Hyseni (1965)
Lutfi (Rexhep) Hyseni (1932)
Sheremet (Bajrush) Sheremeti (1961)
Asllan (Zenel) Sheremeti (1928)
Idriz (Mehmet) Mehmeti (1945)
45. Dana 24. septembra pre podne, u šumi sela Ošljane/Oshlan pripadnici srpskih snaga su našli sakrivene članove porodice Mani, među kojima je bila i jedna trudnica i troje maloletne dece. Kada su začuli Milazima (Zaim) Manija (1962) kako kašlje, pripadnici srpskih snaga su odmah počeli da pucaju u njihovom pravcu, na mestu ubivši Kadu (Kamer) Mani (1926). Milazim, Kadin sin, je tada povikao: „Nemojte da pucate, ovde ima dece“, nakon čega su vojnici prestali da pucaju. Posle toga, Milazimu su naredili da im priđe. Čim im se približio, pripadnici srpskih snaga su pucali u njega, ubivši ga na licu mesta, naočigled njegove supruge i dece.50
46. U svom svedočenju u predmetu Šainović i dr. pred MKSJ, svedok Sabit Kadriu, iz sela Brusnik/Brusnik, opština Vučitrn/Vushtrri (oko 14 km udaljeno od Ošljana/Oshlan), izjavio je da srpske snage tokom napada na Ošljane/Oshlan zapalile 78 kuća.51
47. Po izlasku srpskih snaga iz Ošljana/Oshlan, u selo su došli reporteri CNN-a, koji su uspeli da dokumentuju posledice napada.52
1.2 Dokumenti VJ koji ukazuju na odgovornost pripadnika 125. mtbr za zločine u Ošljanu/Oshlan
48. Dokumenti VJ sa oznakom “Strogo poverljivo” ukazuju na angažovanje 125. mtbr u operacijama koje su u periodu 22-24. septembra 1998. godine izvedene u oblasti planine Čičavice i konkretno u Ošljanu/Oshlan u vreme izvršenih zločina.
49. Prema zapovesti Prištinskog korpusa za izvođenje operacije na Čičavici, 4. borbena grupa 125. mtbr angažovana je u Ošljanu/Oshlan u periodu 22-24. septembra 1998. godine, zajedno sa snagama MUP-a. „Zapovest za podršku snaga MUP-a u razbijanju DTS [diverzantskoterorističkih snaga] u širem rejonu Čičavica“ komande Prištinskog korpusa izdata je 19. septembra 1998. godine. U njoj se se navodi:
„125. mtbr angažovati na podršci snaga MUP-a na razbijanju DTS. BG-125-4 [4. borbena grupa 125. mtbr] sa zadatkom: podržati napad 5Od PJP i čPJP K. Mitrovica, razbiti DTS u rejonu sela: s. Okraštica, s. Pantina i s. Štitarica, glavnim snagama razbiti DTS i ovladati sa s. Ošljane, s. Balince, s. Jezero i s. Taradža. Podržati JSO u razbijanju i uništenju DTS na planina Čičavica, sprečavajući mu izvlačenje ka reka Sitnica.“53
50. Prisustvo 4. borbene grupe 125. mtbr u Ošljanu/Oshlan u periodu 22-24. septembra 1998. godine potvrđeno je i kasnijom analizom izvođenih borbenih dejstava 4. borbene grupe 125. mtbr. U „Analizi izvođenih borbenih dejstava“ komande 4. borbene grupe 125. mtbr upućenoj 25. septembra 1998. godine komandi 125. mtbr, za 23. septembar 1998. godine zapisano je:
„U 8.00 počela je art. priprema napada po s. Ošljane, škola, i po dubini u reonu Šutske mahale dejstvovali sa MB 82 mm. Pomoćne snage borbene grupe četvrtog sastava trećeg voda PJP [...] posela je s. Taradža i TT 746 i na istom organizovala VP odakle je kontrolisana Čičavica, Suvo BrdoČečen-Galica-Taradža-Ošljane-Balince jezero, sa jedinicama MUP-a koji su podržavali.“54
2) Dubovac/Duboc
U periodu 23-24. septembra 1998. godine, srpske snage ubile su 14 albanskih civila.
51. Selo Dubovac/Duboc nalazi se u opštini Vučitrn/Vushtrri, oko 20 km južno od Kosovske Mitrovice/Mitrovicë i oko 11 km jugozapadno od grada Vučitrna/Vushtrri. Nalazi se blizu planine Čičavica.
2.1 Opis zločina na osnovu izjava preživelih
52. Nakon otpočinjanja napada srpskih snaga na sela u opštinama Srbica/Skënderaj i Vučitrn/Vushtrri 22. septembra 1998. godine, stanovnici su se sklanjali u šume planine Čičavica. Tu su se skrivali nekoliko dana, spavajući na traktorima i pod šatorima. Među njima je bilo puno dece i starih.55
53. U Dubovac/Duboc [opština Vučitrn/Vushtrri] pripadnici srpskih snaga su ušli 23. septembra 1998. godine. Odmah su počeli da pale kuće. Meštani su pobegli u šume na planini Čičavica.56
54. Porodica Envera Halitija iz Ljubovca/Lubavec [opština Srbica/Skënderaj] je 23. septembra 1998. prolazila kroz Dubovac/Duboc. Odlučili su da se vrate kući nakon dva dana provedena u Ćirezu/Qirez u kojem je bio smešten veliki broj izbeglica iz okolnih sela. Išli su traktorom kojim je upravljao Enver Haliti. Kod naselja Shalaku, put su im preprečili pripadnici srpskih snaga. Ženama i deci su naredili da siđu sa traktora i odu na livadu pored puta. Envera i njegovog rođaka
Shabana su zadržali kod traktora. Nedugo zatim, na to mesto je došao jedan pincgauer u kojem su bila tri maskirana pripadnika srpskih snaga. Jedan od njih se Enveru obratio na albanskom: „Gde si Envere, mi te tražimo po nebu, a ti si na zemlji.“ Envera i Shabana su zatim počeli da tuku kundacima. Nakon toga, jedan od pripadnika je ženama, deci i Shabanu naredio da idu. Envera su zadržali na tom mestu. Posle tri dana, jedan poznanik porodice Haliti pronašao je Enverovo telo nedaleko od raskrsnice gde su ga pripadnici srpskih snaga zadržali. Enver (Halit) Haliti (1956) je ubijen jednim metkom u glavu.57
55. Dana 23. septembra, srpske snage su počele da nasumično granatiraju planinu Čičavica. Pod vatrom su se našla i mesta gde su hiljade civila našle utočište. U granatiranju Čičavice, za četiri dana, u periodu 22-26. septembra 1998. godine ubijeno je oko 130 civila, među kojima 28 dece.58
56. U selo Kožica/Kozhicë [opština Srbica/Skënderaj] srpske snage su ušle tek 24. septembra 1998. godine. U selu se zateklo dosta meštana okolnih sela koji su prethodnih dana pobegli iz svojih kuća. Trinaest muškaraca, mahom iz sela Galica/Galicë [opština Vučitrn/Vushtrri] pobegli su ranije tog dana u šumu, na planinu.
Po ulasku u selo, pripadnici srpskih snaga su žene, decu i starce sakupili na jednu livadu, na kojoj su ih držali sve do narednog jutra. O sudbini muškaraca koji su pobegli u šumu nije se znalo ništa sve do 25. septembra 1998. godine, kada su meštani Galice/Galicë u jednoj šumi na planini Čičavica, nadomak sela Dubovac/Duboc otkrili masakrirana tela 13 muškaraca.59 Jedanaest tela je nađeno na jednom mestu pored šumskog puta, dok su dva tela nađena 200 metara dublje u šumi. Žrtve ovog zločina su 60:
Arsim (Isa) Brahimi (1985)
Sejdi (Idriz) Kabashi (1975)
Gani (Fazli) Ademi (1983)
Nazmi (Veli) Halili (1972)
Fatmir (Shashivar) Ademi (1981)
Agim (Selim) Ademi (1970)
Bujar (Hetem) Halili (1981)
Bajram (Bejtullah) Sahiti (1965)
Burim (Ramadan) Ademi (1981)
Hetem (Rizah) Halili (1951)
Nexhat (Kadri) Halili (1981)
Shasihvar (Isa) Ademi (1947)
Bekim (Miftar) Halili (1976)
2.2 Dokumenti VJ koji ukazuju na odgovornost pripadnika 125. mtbr za zločine u Dubovcu/Duboc
57. Strogo poverljivi dokumenti VJ o operacijama koje su u periodu 23-24. septembra 1998. godine izvedene u oblasti planine Čičavice ukazuju na učešće 125. mtbr u ovoj akciji i prisustvo u Dubovcu/Duboc. Dokumenti 125. mtbr nesumnjivo pokazuju i da je komanda brigade u najmanju ruku bila upoznata sa egzekucijom 13 muškaraca nedaleko od Dubovca/Duboc.
58. Prema zapovesti Prištinskog korpusa za izvođenje operacije na Čičavici, 1. borbena grupa 125. mtbr angažovana je u Dubovcu/Duboc u periodu 23-24. septembra 1998. godine, zajedno sa snagama MUP-a. „Zapovest za podršku snaga MUP-a u razbijanju DTS [diverzantskoterorističkih snaga] u širem rejonu Čičavica“ komande Prištinskog korpusa izdata je 19. septembra 1998. godine. U njoj se se navodi:
„125. mtbr angažovati na podršci snaga MUP-a na razbijanju DTS. BG-125-1 [1. borbenu grupu 125. mtbr] angažovati na g/s na pravcu: Srbica-s. Dubovac, a p/s na pravcu: Kosanić-s. Ljubovac, sa zadatkom: podržati napad 3.Od PJP, JSO i čPJP Peć, razbiti DTS u rejonu s.D. i G. Prekaze, odakle produžiti napad i ovladati sa s. Mikušnica, s.Ljubovac i s. Dubovac.“61
59. Prisustvo Četvrte borbene grupe 125. mtbr u Dubovcu/Duboc u periodu 22-24. septembra 1998. potvrđeno je i kasnijom analizom izvođenih borbenih dejstava Četvrte borbene grupe 125. mtbr. U „Analizi izvođenih borbenih dejstava“ Komande 4. borbene grupe 125. mtbr upućenoj 25. septembra 1998. godine komandi 125. mtbr za 24. septembar 1998. godine zapisano je:
„Deo sastava BG-4 [4. borbene grupe 125. mtbr] sa linije ravnanja u rejonu s. Brusnik, pridodata je jedinici MUP-a iz Beograda koja je posela liniju blokade u rejonu s. Kolo granica desno kom. Vučitrn – Brusnik – Dubovac, granica desno Resnik, - Vrnica i sa jednim oMB 82mm, SO 90mm, 1 BOV-1 posela položaj na raskrsnici puteva Vrnica – Kolo i kontrolisale blokadu na tom pravcu.“62
60. U gorenavedenoj analizi navodi se i da su pripadnici Četvrte borbene grupe 125. mtbr 24. septembra 1998. godine ubili 12 “terorista”: „Levokrilna jedinica je potiskivala DTS na svom pravcu a čelične jedinice koja se kretala putem kroz vrh Čičavice nailazila je na otpor terorista u rejonu TT 868 gde je ubijen 1 (jedan) terorista, u rejonu k.958 likvidirano je dvoje terorista, a u rejonu k.906 (raskrsnica kolskih puteva) likvidirano je još 12 (dvanaest) terorista.“63
61. Prema podacima FHP o ljudskim gubicima tokom sukoba na Kosovu, u rejonu Dubovca/Duboc 24. septembra 1998. godine nema dokumentovanog stradanja grupe vojnika OVK. Jedina grupa muškaraca ubijenih 24. septembra 1998. godine u rejonu Dubovca/Duboc je grupa muškaraca civila koji su pred srpskim snagama pobegli iz Kožice/Kozhice i sakrili se u šumu.64
62. U periodu 22-24. septembra 1998. na teritoriji cele opštine Vučitrn/Vushtrri stradalo je ukupno 11 pripadnika OVK.65
3) Gornje Obrinje/Obri e Epërme
U periodu 25-27. septembra 1998. godine, srpske sna-ge ubile su 28 albanskih civila.
63. Selo Gornje Obrinje/Obri e Epërme nalazi se u opštini Glogovac/Gllogoc, oko 17 km južno od grada Srbica/Skënderaj. Nalazi se pored planine Kosmač.
3.1 Opis zločina na osnovu izjava preživelih
64. Ujutro, oko 6:00 časova 25. septembra 1998. godine, srpske snage počele su da granatiraju sela istočno od grada Glogovac/Gllogoc.66 Oko 10:00 časova, srpske snage su krenule iz pravca Trdevca/Tërdec ka Gornjem Obrinju/Obri e Epërme. Došlo je do sukoba sa OVK na brdima oko sela, koji je trajao do poslepodnevnih časova, kada su se srpske snage povukle ka Trdevcu/Tërdec. 67
65. Sutradan, 26. septembra 1998. godine, srpske snage su ponovo granatirale Gornje Obrinje/Obri e Epërme.68 Oko 14:00 časova granatiranje je prestalo i srpske snage su ušle u selo.69 Meštani su nešto ranije napustili kuće i sklonili se u obližnju šumu.
66. 19 članova porodice Deliu se sklonilo na mesto zvano Koreniti Šumarak/Zabeli i Renjave, na kilometar od mahale Deliu. Na tom mestu su postavili najlonski šator. M.A. je ispričao istraživačima FHP-a kako je tog dana sa mesta koje se nalazilo na oko 200-300 metara od šatora gde se sklonila porodica Deliu čuo „glasove žene i dece, odjednom su počeli svi da vrište najviše što je moguće... To vrištanje je trajalo oko pola sata. Posle toga se nisu čuli nikakvi glasovi.“70
67. Kasnije tog dana, nakon što su srpske snage napustile selo, nekoliko meštana je pronašlo tela 14 izmasakriranih članova porodice Deliu. Tela Zeqira (Januz) Deliua (1954) i Alija (Veli) Deliua (1930) bila su ispred šatora. Aliju je bio prerezan vrat. U šatoru su pronađena tela Pajazita (Rrustem) Deliua (1929), koji je ubijen udarcem tupog predmeta u glavu. Nedaleko od Pajazita, ubijena je Hava (Imer) Elshani (1936). Na desetak metara od šatora ubijen je dečak Jeton (Ymer) Deliu (1988) kojem je donja vilica bila polomljena, a desno uho odsečeno. Pored Jetona, ležalo je mrtvo telo njegove bake Hamide (Liman) Deliu (1938) i telo Luljete (Sadri) Deliu (1971) koja je bila u devetom mesecu trudnoće. Obe su bile ubijene hicima u glavu. Nedaleko od Luljete pronađeno je telo bebe Valmira (Adem) Deliua (1996). Pored Valmira se nalazilo telo Lumnije (Bajram) Deliu (1969) i njene kćerke Menduhize (Imer) Deliu (1994) koja je bila pogođena ispod levog uha i u vrat.
U blizini je pronađeno i telo Mihane (Arif) Deliu (1973), dok su se malo dalje od nje nalazila tela Zahide (Adem) Deliu (1971) i tela devojčica Donjete (Hajriz) Deliu (1991) i Gentiane (Hajriz) Deliu (1990).71
68. Masakr je preživelo petoro dece iz porodice Deliu. Beba od šest nedelja starosti D.D. je nađena u naručju ubijene Lumnije Deliu, dok su A.D, B.D, L.D. i A.D. pobegli iz šatora pred srpskim snagama.72
69. Dana 26. i 27. septembra 1998. godine, pripadnici srpskih snaga su u Gornjem Obrinju/Obri e Epërme ubili još 14 civila73:
Antigone (Hysen) Deliu (1984)
Metush (Sejdi) Shapeta (1945)
Mihane (Hysen) Deliu (1982)
Habib (Idriz) Deliu (1943)
Adema (Salih) Deliu (1965)
Sherif (Rrustem) Deliu (1931)
Hajriz (Fazli) Deliu (1964)
Ali (Hisen) Kalludra (1931)
Xhevdet (Isa) Demiqi (1957)
Bilall (Brahim) Demaku (1930)
Hyrë (Cene) Kalludra (1947)
Rrustem (Murtez) Hysenaj (1925)
Hysen (Idriz) Deliu (1946)
Fazli (Rame) Deliu (1908)
70. Sva nađena tela su bila u civilnoj odeći i imala su rane od metaka, noževa i bila su mahom osakaćena.74
71. Zločin u Gornjem Obrinju/Obri e Epërme dokumentovan je od strane Human Rights Watch75 i OEBS76, a o njemu su izveštavali i brojni strani mediji: The New York Times, Reuters, Times, Guardian i Daily Telegraph.77
3.2 Dokumenti i svedočenja pripadnika VJ koji ukazuju na odgovornost pripadnika 125. mtbr za zločine u Gornjem Obrinju/Obri e Epërme
72. Strogo poverljivi dokumenti VJ o operacijama koje su u periodu 25-27. septembra 1998. godine izvedene u oblasti Kosmača/Kosmaq ukazuju na prisustvo 125. mtbr u Gornjem Obrinju/Obri e Epërme 26. i 27. septembra 1998. godine.
73. Prema zapovesti Prištinskog korpusa za izvođenje operacije na Kosmaču, 1. borbena grupa 125. mtbr angažovana je u Gornjem Obrinju/Obri e Epërme 25. septembra 1998. godine, zajedno sa snagama MUP-a. „Zapovest za podršku snaga MUP-a u razbijanju DTS [diverzantskoterorističkih snaga] u rejonu Kosmač“ komande Prištinskog korpusa izdata je 24. septembra 1998. godine. U njoj se navodi:
„125. mtbr angažovati na podršci snaga MUP-a na razbijanju DTS. BG-125-1 [1. borbenu grupu 125. mtbr] angažovati na pravcu: s. Likovac-s. Donje i Gornje Obrinje-s. Trdevac, sa zadatkom: podržati napad 3.Od PJP, JSO i čPJP K.Mitrovica, razbiti DTS i ovladati sa rejonima: s. Likovac, s. D. i G. Obrinje [...] Gotovost za podršku: 25.09.1998. godine u 06:00 časova.“78
74. Prisustvo Prve borbene grupe 125. mtbr u Gornjem Obrinju/Obri e Epërme u kritičnom periodu potvrđeno je i kasnijim borbenim izveštajima Prištinskog korpusa. Borbeni izveštaj komande Prištinskog korpusa upućen je komandi 3. armije 26. septembra 1998. godine. U njemu je za 25. septembar 1998. godine zapisano:
„U toku dana BG [borbene grupe] Korpusa nastavile su podršku snaga MUP-a u razbijanju DTS [diverzantsko-terorističkih snaga] u rejonima: s. D. i G. Obrinje [...] Na pravcima napada, savlađujući snažan otpor DTS iz rejona D. i G. Obrinje i severozapadnih padina planine Kosmač, uspele su da ga razbiju, veći deo zarobe, nanesu mu velike gubitke. Okruženje DTS u navedenom rejonu drže BG-125-1, BG-15-2 i deo BG-243-2.“ [...] „Odlučio sam: sa BG-125-1; BG-15-2 i delom BG-243-2 produžiti sa podrškom snaga MUP-a na potpunom uništenju okruženih DTS [diverzantsko-terorističkih snaga] u rejonu: s. G. Obrinje.“79
75. Generalštab VJ je 2. oktobra 1998. godine od komandanta Treće armije zahtevao pisanu izjavu „povodom masakra u rejonu s. Gornje Obrinje“:
„Po vašim izveštajima, deo jedinica PrK je dana 26. i 27.9.1998. godine učestvovao u podršci snaga MUP-a u borbenim dejstvima u razbijanju DTS u rejonu sela Gornje i Donje Obrinje [...] Strana sredstva informisanja i neke humanitarne organizacije, pa i državni predstavnici pojedinih zemalja izveštavaju o izvršenju navodnog masakra nad civilnim stanovništvom u s. Gornje Obrinje.
-Raspolažete li sa podacima da li je masakr nad civilnim stanovništvom u s. Gornje Obrinje izvršen?
-Ako je masakr izvršen, ko je učestvovao u izvršenju istog?“80
76. U odgovoru od 5. oktobra 1998. godine, načelnik Štaba Prištinskog korpusa, Vladimir Lazarević navodi: „1. Dinamiku izvođenja dejstava 26. i 27.9.1998. godine, izvršena je prema zapovestima i naređenjima Komande PrK i nije bilo odstupanja.
2. Jedinice PrK nisu vršile nikakav masakr nad civilnim stanovništvom u zonama izvođenja borbenih dejstava.
Ne raspolažemo pouzdanijim podacima za snage MUP-a koje smo podržavali u razoružavanju s. G. Obrinje.“81
77. U izveštaju koji je početkom oktobra 1998. godine podneo komandantu Treće armije Dušanu Samardžiću, komandant Prištinskog korpusa Nebojša Pavković tvrdi da ne raspolaže informacijama „o navodnom masakru” u Gornjem Obrinju. Međutim, u istom dokumentu informiše komandanta Treće armije da je upoznat „sa sadržajem neproverene informacije koju su pripadnici službe bezbednosti dostavili upravi bezbednosti GŠ VJ u kojoj se navodi da su neidentifikovani pripadnici nekih jedinica MUP-a koji su izvodili b/d [borbena dejstva] u s. G. Obrinje izvršili egzekuciju nad privedenim licima.“82
78. Petar Damjanac, načelnik Odeljenja unutrašnjih poslova Glogovac, u svom svedočenju pred MKSJ negirao je učešće MUP-a u zločinu. On je tvrdio da je za taj „slučaj“ prvi put čuo kad mu je grupa finskih patologa i pripadnika SUP Priština rekla da se u Gornje Obrinje mora poslati istražni sudija. Prema njegovim rečima, u periodu od jula do septembra 1998. godine policija nije odlazila na to područje jer je ono bilo pod kontrolom OVK pa se moglo dogoditi da bude uhvaćena u unakrsnu vatru između MUP-a i OVK.83
79. Dragan Živanović, komandant 125. mtbr je u svom svedočenju pred MKSJ u predmetu Šainović i dr. izbegao da govori konkretno o odgovornosti za masovno ubistvo u Gornjem Obrinju/Obri e Epërme. Na pitanje advokata odbrane da li se seća zajedničkih borbenih akcija VJ i MUP-a RS u širem području sela Gornje i Donje Obrinje od 26. septembra 1998. godine, Živanović je odgovorio:
„Sećam se da smo u podršci snagama MUP-a u toj akciji imali te borbene gubitke tu, u borbenim sredstvima i ljudstvu. Tu mi je i ranjen komandant borbene grupe major Dragan Trifunović.“84
80. Na pitanje advokata odbrane da li je imao bilo kakve informacije o masakru civila u selu Gornje Obrinje, Živanović je odgovorio: „Ne. Od mene je tražio komandant korpusa, tada general Pavković, izveštaj, i ja sam poslao izveštaj u vezi toga.“85
3.3 Konstatacije iz presude Pretresnog veća MKSJ u predmetu Šainović i dr.
81. „Pretresno veće se uverilo da je, u toku operacija koje su VJ i MUP krajem septembra 1998. godine izveli u Gornjem Obrinju, ubijen određeni broj civila, među kojima je bilo žena i dece. Činjenica da je Generalštab VJ tražio da mu se dostave informacije o “masakru” koji je tamo navodno izvršen pokazuje da je, barem u početku, postojala određena zabrinutost da su snage VJ možda bile u to umešane.
Međutim, nakon interne istrage je javljeno da pripadnici VJ nisu počinili ’masakr’, a Odsek bezbednosti Prištinskog korpusa je u svom izveštaju naveo da odgovornost snose pripadnici MUP. Pošto nije u mogućnosti da utvrdi da li je u te događaje bio umešan VJ ili MUP, Veće zaključuje da su to ubijanje izvršile snage SRJ i Srbije.“86
(Nastaviće se.)
*Zahvaljujemo se Fondu za humanitarno pravo na ustupljenoj dokumentaciji.
_________________
FUSNOTE:
1 Slučaj se ranije nazivao „Milutinović i dr.“, a po oslobađanju Milana Milutinovića naziva se „Šainović i dr.“
2 Baza podataka FHP, pristupljeno dana: 13. septembar 2013. godine.
3 Ibid.
4 Baza podataka FHP.
5 Ibid.
6 Toplica Miladinović. Videti Izmenjenu jedinstvenu optužnicu Tužilaštva za ratne zločine u predmetu Ćuška od 17. decembra 2012. godine protiv Toplice Miladinovića, Srećka Popovića, Abdulaha Sokića, Slaviše Kastratovića, Bobana Bogićevića, Ranka Momića, Zorana Obradovića, Milojka Nikolića, Siniše Mišića, Dejana Bulatovića, Veljka Korićanina, Vidoja Korićanina i Radoslava Brnovića, predmet Ćuška K Po2 48/2010 pred Odeljenjem za ratne zločine Višeg suda u Beogradu [u daljem tekstu: Optužnica TRZ]
7 Srećko Popović, Abdulah Sokić, Slaviša Kastratović, Boban Bogićević, Ranko Momić, Zoran Obradović, Milojko Nikolić, Siniša Mišić, Dejan Bulatović. Optužnica uključuje i Veljka Korićanina kao pripadnika Teritorijalne odbrane i Vidoja Korićanina i Radoslava Brnovića kao pripadnike MUP-a. Videti gore, Optužnica
TRZ, fn 6.
8 Dok.pred.br. 6D 1023, Plan angažovanja združenih sastava od 25. aprila 1999. godine, Šainović i dr.
9 Videti odeljke ovog Dosijea: 4.) Srbica/Skënderaj; 6.) Kraljane/Kralan; 8.) Ćuška/Qyshk; 9.) Pavljane/Pavlan;
10.) Zahać/Zahaq. Videti Krivični Zakon SRJ, član 142 („Ratni zločin protiv civilnog stanovništva“) koji kaže: „Ko kršeći pravila međunarodnog prava za vreme rata, oružanog sukoba ili okupacije naredi da se izvrši napad na civilno stanovništvo [...] kazniće se zatvorom...“ Gotovo identičnu odredbu sadrži i član 2. Statuta MKSJ. Dakle, samo naređenje je kažnjivo, nezavisno od toga da li je po njemu postupano.
10 Dok. pr. br. P984, Zakon SRJ o VJ, čl. 2, Šainović i dr.
11 Ljubiša Stojimirović, dok. pr. br. 4D506, Izjava svedoka od 2. oktobra 2007. godine, para. 17, 26. oktobar 2007. godine, Šainović i dr; dok. pr. br. P950, Razgovor Vladimira Lazarevića s tužilaštvom, str. 14-15, Šainović i dr;
Aleksandar Vasiljević, dok. pr. br. P2600, Izjava svedoka od 14. januara 2007. godine, para. 12, Šainović i dr.
12 Ljubiša Stojimirović, 26. oktobar 2007. godine, Šainović i dr; Zlatomir Pešić, Dok. pr. br. P2502, Izjava svedoka od 30. januara 2004. godine, para. 6-9, Šainović i dr; Dok. pr. br. 4D240, Struktura, raspored i popuna vojnoteritorijalne komponente 3. armije, 14. januar 1999. godine, str. 1, Šainović i dr.
13 Presuda MKSJ u predmetu Šainović i dr, Tom 1 od 4, para. 8.
14 FHP je 6. avgusta 2013. godine Ministarstvu odbrane Republike Srbije poslao zahtev za dostavljanje informacija o jedinicama potčinjenim 125. mtbr u periodu 1998. i 1999. godine. Do dana objavljivanja ovog Dosijea odgovor nije dobijen.
15 Dok. pr. br. P1018, 92 ter. Izjava Dragana Živanovića od 9. avgusta 2007. godine, para.11, MKSJ, predmet Haradinaj i dr.
16 Dragan Živanović, 18. januar 2008. godine, Šainović i dr, T. 20532.
17 Ibid, T. 20531.
18 Dok. pr. br. P1018, 92 ter. Izjava Dragana Živanovića od 9. avgusta 2007. godine, para.15-17, 19-20, MKSJ, predmet Haradinaj i dr.
19 Dragan Živanović, 11. oktobar 2007. godine, MKSJ, predmet Haradinaj i dr.
20 Presuda MKSJ u predmetu Šainović i dr. koja će se pominjati u daljem tekstu je presuda Pretresnog veća koja je prvostepena i nepravnosnažna, a žalbeni postupak je u toku.
21 Dragan Živanović, 18. januar 2008. godine, Šainović i dr, T. 20532.
22 Dok. pr. br. P1018, 92 ter. Izjava Dragana Živanovića od 9. avgusta 2007. godine, para. 16, MKSJ, predmet Haradinaj i dr.
23 Ibid, para. 15-17, 19-20.
24 Ibid.
25 Ibid.
26 Presuda MKSJ u predmetu Šainović i dr, Tom 2 od 4, para. 8.
27 Dok. pr. br 6D 1023, Plan angažovanja združenih sastava od 25. aprila 1999. godine, predmet Šainović i dr.
28 Ratni plan ili plan za odbranu SRJ u slučaju da 1999. dođe do napada spolja bio je poznat pod imenom “Grom 3”, a objavljen je u okviru Direktive od 15. januara 1999. godine za odbranu od napada koji je zemlji pretio od NATO i OVK. Lazarević je u svom svedočenju rekao da je taj plan bio temelj angažovanja 3. armije i Prištinskog Korpusa na Kosovu 1999. godine. Milorad Obradović je u svom svedočenju rekao da je ta direktiva izdata s ciljem angažovanja VJ u defanzivnim dejstvima širom Kosova, preduzetim u odgovor na opasnost od invazije spolja, preko makedonske granice. Videti presudu Pretresnog veća MKSJ u predmetu Šainović i dr, Tom 1 od 4, para. 581. Videti i dole, poglavlje 6.3, a).
29 Miloš Mandić, 23. januar 2008. godine, Šainović i dr, T. 20909-20911.
30 Ljubomir Savić, 27. decembra 2007. godine, Dok. pr. br. 5D1392, para. 10, Šainović i dr.
31 Saša Antić, 5. januar 2008. godine, Dok. pr. br. 5D1443, para. 15, 17, 19, Šainović i dr.
32 Dok. pr. br. P2023, Komanda 125. mtbr, Redovni borbeni izveštaj upućen PrK, 25. april 1999. godine, para. 2, Šainović i dr.
33 Dragan Živanović, 18. januar 2008. godine, Šainović i dr, T. 20621.
34 Fond za humanitarno pravo je 6. avgusta 2013. godine poslao zahtev za informaciju od javnog značaja u kom je traženo od Ministarstva odbrane da navede imena oficira i podoficira koji su bili pripadnici 125. mtbr u periodu 1998-1999. godine. Međutim, do dana objavljivanja ovog Dosijea odgovor nije dobijen.
35 Dok. pr. br. P1018, 92 ter. Izjava Dragana Živanovića od 9. avgusta 2007. godine, para. 128, MKSJ, predmet Haradinaj i dr.
36 Ibid, para. 113.
37 Dok. pr. br. P2056, Ratni dnevnik BG-3/125. mtbr, Šainović i dr.
38 Dok. pr. br. P2801, Ratni dnevnik BG-5/125. mtbr, Šainović i dr.
39 Dok. pr. br. P2618, Ratni dnevnik haubičke baterije 122 mm / 125. mtbr, Šainović i dr.
40 Dok. pr. br. P2802, Ratni dnevnik oklopnog bataljona / 125. mtbr, Šainović i dr.
41 Dragan Živanović, 17. januar 2008. godine, Šainović i dr, T-20448.
42 Dok. pr. br. P1018, 92 ter. Izjava Dragana Živanovića od 9. avgusta 2007. godine, para. 39, MKSJ, predmet Haradinaj i dr.
43 Kosovska verifikaciona misija, Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS). Kosovska verifikaciona misija (KVM) je postojala od oktobra 1998. godine do marta 1999. godine kako bi proverila poštovanje Rezolucija 1160 i 1199 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija od strane Savezne Republike
Jugoslavije. Svrha KVM-a je bila da nadgleda prekid vatre, kretanje snaga, unapređivanje ljudskih prava i izgradnju demokratije. Nakon pogoršanja bezbednosne situacije na Kosovu u martu 1999. godine, KVM je
povučen. Misija je prestala da postoji 9. juna kada je Stalni savet oformio OEBS-ovu prelaznu radnu grupu za Kosovo. Videti http://www.osce.org/sr/kosovo/78925.
44 Dragan Živanović, 17. januar 2008. godine, Šainović i dr, T. 20452.
45 Dok. pr. br. P1018, 92 ter. Izjava Dragana Živanovića od 9. avgusta 2007. godine, para.5, MKSJ, predmet Haradinaj i dr.
46 Dok. pr. br. P01246, Naređenje Dragana Živanovića za asanaciju bojišta, Šainović i dr.
47 Izjava svedoka S. M, jul 2008, Baza podataka FHP.
48 Izjava svedoka R. G, jul 2008, Baza podataka FHP.
49 Baza podataka FHP: Izjava svedoka N. Sh, jul 2008, Izjava svedoka N. Sh, avgust 2008; Izjava svedoka F. H, jul 2008; Izjava svedoka L. M, jul 2008; Izjava svedoka B. H, januar 2010; Izjava svedoka B. Sh, januar 2010.
50 Izjava svedoka S. M, jul 2008, Baza podataka FHP
51 Dok. pr. br. P2377, izjava Sabit Kadriu, 10. decembar 2000. godine, Šainović i dr, str. 8.
52 CNN, video snimak, „Kosovo: Oshlan Massaker“, http://www.youtube.com/watch?v=2NDBrJv6IMk, pristupljeno: 28. avgust 2013. godine.
53 Dok. pr. br. 6D 699, Zapovest za podršku snaga MUP-a u razbijanju DTS u širem rejonu Čičavica, Šainović i dr.
54 Dok. pr. br. P1162, Analiza izvođenih borbenih dejstava, Šainović i dr.
55 Baza podataka FHP: izjava svedoka H.A, izjava svedoka N.S, izjava svedoka F.X, izjava svedoka M.S, izjava svedoka R.R.
56 Baza podataka FHP: Izjava svedoka H.A, jun 2008; Izjava svedoka M.H, jun 2008.
57 Izjava svedoka O.H, maj 2008, Baza podataka FHP.
58 Baza podataka FHP.
59 Baza podataka FHP: Izjava svedoka B.S, jun 2008; Izjava Svedoka H.H, jun 2008; Izjava svedoka H.A, jun 2008; Izjava svedoka H.A, jun 2008; Izjava svedoka M.H, jun 2008.
60 Baza podataka FHP: Izjava svedoka H.A, jun 2008; Izjava svedoka Ham.A, jun 2008; Izjava svedoka B.S, jun 2008; Izjava svedoka G.H, jun 2008; Izjava svedoka M.H, jun 2008; Izjava svedoka N.A, jun 2008; Izjava svedoka S.A, jun 2008; Izjava svedoka Z.H, jun 2008.
61 Dok. pr. br. 6D 699, Zapovest za podršku snaga MUP-a u razbijanju DTS u širem rejonu Čičavica, Šainović i dr.
62 Dok. pr. br. P1162, Analiza izvođenih borbenih dejstava, Šainović i dr.
63 Ibid.
64 Baza podataka FHP-a. Poimenični registar ljudskih gubitaka na Kosovu dostupan na internet prezentaciji FHP-a: www.hlc-rdc.org.
65 Ibid.
66 Izjava svedoka I.D, april 2009, Baza podataka FHP.
67 Baza podataka FHP: Izjava svedoka Sh.V., april 2010; Izjava svedoka F.K, mart 2010.
68 Izjava svedoka I.D, oktobar 2007, Baza podataka FHP.
69 Fond za humanitarno pravo, „Kosovska knjiga pamćenja“, knjiga prva, str. 145.
70 Izjava M. A, oktobar 1998, Baza podataka FHP.
71 Baza podataka FHP: Izjava svedoka I.D, oktobar 2007; Izjava svedoka M.A, oktobar 2009.
72 Baza podataka FHP: Izjava svedoka I. D, oktobar 2007; Izjava svedoka I. D, oktobar 1998; Fond za humanitarno pravo, „Kosovska knjiga pamćenja“, knjiga prva, str. 134.
73 Baza podataka FHP: Izjava svedoka I.D, oktobar 1998; Izjava svedoka Z.D, april 2010; Izjava svedoka F.D, oktobar 2007; Izjava svedoka M.D, oktobar 1998; Izjava svedoka S.K, septembar 2010; Izjava svedoda Sh.H, oktobar 2007; Izjava svedoka Sh.K, oktobar 2007; Izjava svedoka I.D, oktobar 2007; Izjava svedoka H.D, oktobar 2007; Izjava svedoka I.D, oktobar 2007; Izjava svedoka Sh. H, oktobar 2007; Izjava svedoka I.D, oktobar 1998; Izjava svedoka M.D, oktobar 1998; Izjava I.D, oktobar 2007.
74 Human Rights Watch, „Nedelja terora u Drenici“, februar 1999, str. 24; Presuda MKSJ u predmetu Šainović i dr, Tom 1 od 4, para. 902.
75 Human Rights Watch, „Nedelja terora u Drenici“, februar 1999. Videti i Dok. pr. br. P2228, Izjava Fred Abrahams, Šainović i dr.
76 OEBS, Kosovska verifikaciona misija, „Kako viđeno, tako rečeno“, 1999, str. 191.
77 Jane Perlez, „Ethnic Albanians Recount Massacre in Kosovo, The New York Times, 15.11.1998. godine, http://www.nytimes.com/1998/11/15/world/ethnic-albanians-recount-massacre-of-a-family-inkosovo.html?pagewanted=all&src=pm pristupljeno dana 24.7.2013. godine; Reuters “Serb Police Deny Responsibility for Killings, 30.9.1998. godine, http://reliefweb.int/report/serbia/serb-police-denyresponsibility-killings, pristupljeno dana 24.7.2013. godine; Johnatan Steel, “Among the 16 victims was a baby, beneath her mother’s corpse, and a boy, his throat cut“, Guardian, 30.9.1998. godine; Tom Walker, „Hidden Horror Betrays the Butcher of Kosovo“, Times, 30.9.1998. godine; Reuters „Kosovo-Women,
Children Massacred“, 30.9.1998. godine; „Serbian War Crimes in Kosovo-The Gornje Obrinje Massacre“, http://www.youtube.com/watch?v=vFPplwm1Alw, pristupljeno dana 24.7.2013. godine.
78 Dok. pr. br. 6D700, Zapovest za podršku snaga MUP-a u razbijanju DTS u rejonu Kosmač, Šainović i dr.
79 Dok. pr. br. 6D755, Borbeni izveštaj, MKSJ, predmet Đorđević.
80 Dok. pr. br. 4D403, Zahtev Generalštaba za dostavljanje pismene izjave, 2. oktobar 1998. godine, Šainović i dr.
81 Dok. pr. br. 4D401, Izveštaj o izvođenju borbenih dejstava podnet Komandi PrK, 5. oktobar 1998. godine, Šainović i dr.
82 Dok. pr. br. P1440, Izveštaj PrK o događajima sa smrtnim posledicama, 5. oktobar 1998. godine, Šainović i dr.
83 Petar Damjanac, 6. mart 2008, Šainović i dr, T. 23813-23814; Presuda MKSJ u predmetu Šainović i dr, Tom 1 od 4, para. 908.
84 Dragan Živanović, 17. januar 2008, Šainović i dr, T-20492.
85 Ibid, T-20494.
86 Presuda MKSJ u predmetu Šainović i dr, Tom 1 od 4, para. 912.
