U selu Štitkovu, nadomak Nove Varoši, krajem avgusta su postavljene mermerne ploče na kojima je uklesano 180 imena četnika, pripadnika Mileševskog odreda, koji su izginuli na tom području. Spomen-obeležje izniklo je odmah do ranije nekoliko godina ranije postavljene biste četničkog vojvode Vuka Kalajitovića Kalajita, inače komandanta Mileševskog korpusa.

Poduhvat, koji je dobio razmere memorijalnog parka, organizovalo je Udruženje „Knezovi Raškovići“ iz Štitkova, u saradnji sa Humanitarnom organizacijom “Stara Raška” te uz finansijsku podršku porodica poginulih i simpatizera Ravnogorskog pokreta iz Srbije. Doprinos je dala i Srpska pravoslavna crkva u liku i telu vladike mileševskog Filareta koji je osveštao spomen-obeležja i služio parastos poginulim četnicima.

„Radi se o obeležjima rodoljubima, borcima sa područja MZ Božetići i sedam sela izginulim u Drugom svetskom ratu, svako selo ima svoju ploču. Ovde je uklesano 180 imena, od toga 58 pripada mladićima od 17 do 25 godina“, rekao je novinarima Vojin Vučićević, predsednik Upravnog odbora „Stare Raške“.

“Nadamo se”, dodaje, “da će od iduće godine ovde biti uklesano još nekoliko stotina imena Kalajitovih saboraca. On je na ovom području spašavao i Srbe i muslimane, nije muslimanima učinio nikakav zločin, oni to znaju i cene. Ne ulazimo u to šta je radio po Bosni, nismo kompetentni.“

Samarićanin, misionar, ravnogorski Gandi – nižu se asocijacije na Kalajita dok čitamo reči jednog od inicijatora za podizanje četničkog memorijala. Istoričar Milan Radanović, međutim, tvrdi da su činjenice posve drugačije. Prema njegovim rečima, oko 800 četnika pod Kalajitovićevom komandom, okupljenih u Novovarošku, Pribojsku i Višegradsku brigadu Jugoslovenske vojske u otadžbini (JvuO) učestvovalo je u masovnim zločinima nad muslimanskim stanovništvom u zapadanom Sandžaku i istočnoj Bosni, kada je ubijeno na hiljade muslimanskih civila, pretežno žena i dece.

“Njegova konkretna krivica odnosi se na pokolje nad muslimanskim civilima na području pribojskog i čajničkog sreza. Primera radi, neposredno nakon Drugog svetskog rata utvrđeno je da su četnici na području današnje opštine Priboj početkom februara 1943. ubili najmanje 1.547 lokalnih Muslimana. Od ovog broja 665 (43%) su bila deca do 15 godina starosti, dok se ostatak žrtava najvećim delom odnosi na žene i starije osobe. U selu Zagradina ubijeno je 304, u Plašću 163, u Kasidolu 139, u Penezićima 137, u Sočicama 129, u Potocima 122, u Zastijenju 112 lica, itd. Lokalno muslimansko stanovništvo ubijano je na najsvirepiji mogući način: klanjem i kolektivnim spaljivanjem. Muslimanska naselja su opljačkana i potom spaljena“, ističe Radanović i dodaje da izjava inicijatora predstavlja ignorisanje istorijske realnosti kako bi se sa pripadnika Drugog mileševskog korpusa skinula odgovornost za zločine.

Kalajitović je poginuo 1948. godine kao odmetnik, a o njegovom “rodoljublju”, koje potenciraju inicijatori četničkog memorijala, dovoljno govori podatak da je ovaj četnički vojvoda bez problema sarađivao sa italijanskim fašistima, čim je okupator 1942. zauzeo Novu Varoš.

„Ovo je“, objašnjava Radanović, „naročito bilo karakteristično za sredinu 1943. kada su Kalajitovićevi četnici učestvovali u sprečavanju partizanskih snaga da se prebace na desnu obalu Drine i prodru u Sandžak. U narednom razdoblju, u prvoj polovini i sredinom 1944, formacija pod Kalajitovićevom komandom sarađuje sa nemačkim okupatorom u pokušaju sprečavanja partizanskog prodora u Srbiju, da bi se u jesen 1944, uporedo sa nemačkim okupatorom, Kalajitovićevi četnici povukli u Bosnu. Najveći broj četnika pod komandom Vuka Kalajitovića koji su stradali tokom Drugog svetskog rata, naročito 1944-1945, a kojima je nedavno podignut svojevrsni memorijal u selu Štitkovo, poginuli su u neposrednoj borbi protiv partizana. Među njima je bio i određeni broj prinudno mobilisanih mladića..“

U borbi protiv partizana, Kalajitovi četnici neretko su vršili odmazde nad porodicama partizanskih boraca. Prema podacima na koje se poziva Radanović, četnici su tokom rata i u nekoliko poratnih godina na području novovaroške opštine ubili 193 osobe. Većinu njih su, kaže naš sagovornik, ubili četnici koji su bili pod Kalajitovićevom komandom.

“Primera radi, aprila 1943. Kalajitovićevi četnici su noću pohvatali i zaklali: Kristu Stevović, majku trojice partizana, Lenu Stevović, majku dvojice partizana i dvojice sinova u nemačkom zarobljeništvu, i njenu kćerku Ružu, i Damjana Borisavljevića, oca tri partizana. Četvoro poklanih bačeno je u jednu napuštenu krečanu na obodu Nove Varoši. U selima Draževići i Bistrica, pokraj Nove Varoši, četnici su 2. oktobra 1943. zapalili 45 domaćinstava partizanskih porodica i pri tome ubili nekolicinu lokalnih stanovnika“, zaključuje Radanović.

Dok se „Knezovi Raškovići“ i ostali baštinici lika i dela Vuka Kalajitovića spremaju da dopune spisak imena na spomen-tablama, Javni medijski servis Srbije uveliko najavljuje jesenju šemu u kojoj će jedno od centralnih mesta pripasti TV seriji Radoša Bajića „Ravna Gora“. Ovdašnji mediji su ovog leta izveštavali sa snimanja poslednje klape ove „Dramske trilogije 1941-1945“.

„Radi se o nacionalnom projektu prve vrste kojim želim da pomognem da ideološki rat između Srba napokon stane, da partizani i četnici konačno odlože oružje. Sa tim moralnim ubeđenjem sam prihvatio da se uhvatim u koštac s ovom temom“, rekao je svojevremeno Bajić, scenarista i reditelj serije.

Daleko od toga da je njegova ideja originalna. Do februara ove godine trajao je postupak za rehabilitaciju četničkog komandanta generala Dragoljuba Draže Mihailovića koji će, prema odluci Višeg suda, još uvek zvanično biti osuđeni ratni zločinac, barem dok se ne utvrdi tačan datum njegove smrti. Pravosudne institucije već su rehabilitovale kneza Pavla Karađorđevića, koji je 1945. osuđen jer je podržao pristupanje Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu. Nekoliko godina ranije skinuta je krivica i sa Dragiše Cvetkovića, potpisnika sporazuma kojim je Jugoslavija prisupila Silama Osovine. Okružni sud u Nišu je 2009. ukinuo odluku Državne komisije iz 1945, kojom je Cvetković proglašen za državnog neprijatelja.

Potporu rehabilitaciji su gotovo neizostavno davali visokorangirani sveštenici SPC. Tako je 2005. Sveti arhijerejski sabor na predlog vladike Filareta, proglasio za svetitelje dvojicu sveštenika sa područja Pljevalja koji su bili pripadnici četničkog pokreta, koje su porodice žrtava optužile za zločine tokom Drugog svetskog rata.

Za Aleksandra Krausa iz Saveza antifašista Srbije podizanje memorijala u Štitkovu je posledica toga što na javnoj sceni Srbije nema političkih aktera sa jasno profilisanim antifašističkim stavom.

„Podizanje i osveštavanje pomenutog spomenika, samo je još jedna u nizu manifestacija javne, državne politike anti-antifašizma. Na javnoj sceni nema političke partije koja je jasno antifašistički profilisana. I oni koji bi, navodno, trebalo da budu antifašisti, nalaze se u koalicionim savezima u kojima istinski antifašizam nije dobrodošao. Setimo se samo veoma bliske, nekritične i bezrezervne saradnje nekadasnjeg SPO i građanskih partija, da ne idem dalje“, navodi Kraus.

Duh iz boce je, prema njegovim rečima pušten, ali nije sve izgubljeno.

“Dižu se spomenici, izmišljaju se novi antifašistički pokreti, rehabilituju se saradnici nacističke i okupatorske Nemačke, menjaju se nazivi ulica, ruše se spomenici istinskim herojima i borcima iz NOB-a. Ipak, usudio bih se da kažem da izjednačavanje partizana i četnika u ovdašnjem javnom prostoru nije dovedeno do samog kraja, iz prostog razloga što nas još ima koji delujemo, organizujemo se, i pojačavamo svoj otpor“, smatra Kraus i naglašava da će Savez antifašista uskoro objaviti publikaciju „Ne rehabilitaciji“ kao odgovor na emitovanje serije "Ravna Gora".