Feljtonista Glasa Koncila, Igor Vukić, u poslednjem nastavku feljtona „Zanemarene činjenice o jasenovačkom logoru“ (21. april 2013) iznosi mistifikacije vezane za sporadične partizanske sukobe sa ustašama na relaciji Donja Gradina-Jasenovac, krajem 1941. i u prvoj polovini 1942, koristeći činjenicu da su se stanovnici seoskih naselja između Bosanske Dubice i Jasenovca krajem 1941. oslobodili ustaškog prisustva, organizujući se u okviru partizanskog pokreta. U cilju sprečavanja ustaških upada na desnu obalu Save i Une, partizani su povremeno imali inicijativu na ovom području. Ipak, Vukić koristi ove sukobe kako bi opravdao događaje koji su usledili (logorizovanje srpskog stanovništva Uštice i Jasenovca) i pokolj nad srpskim stanovništvom u selima Dubičkog polja, napose u selu Draksenić. Vukić logorizovanje srpskog stanovništva u selima oko Jasenovca i pokolje u pojedinim selima, opravdava podnaslovom: „Osveta za poginule u sukobima sa partizanima“. Ovo je jedan od najkarakterističnijih (ujedno i najgnusnijih) primera falsifikovanja prošlosti i opravdavanja genocida na stranicama Glasa Koncila.

Ovaj postupak primenjen je prilikom opisa napada partizana („odmetnika“) na Jasenovac, iz pravca Donje Gradine, krajem decembra 1941.

„Prema izvještaju Glavnog stožera Ministarstva domobranstva NDH od 31. prosinca, u Donjoj Gradini pojavilo se ’oko 150 četnika’. U razmjeni vatre poginula su dvojica ustaša, a trojica su bila ranjena (Hrvatski državni arhiv, fond MINORS, kut. 1). U tom napadu, koji se vrlo rijetko spominje u dosadašnjim knjigama o logoru, poginulo je i nekoliko zatočenika: „Uz ustaše poginulo je i nekoliko zatočenika. Dva dana nismo ništa jeli, i kad smo išli napokon po puru u kuhinju, tanad je zviždala oko nas“, napisao je logoraš Milan Gavrić u knjizi Otkosi smrti (Narodna armija, Beograd, 1977).“

Vukić tendenciozno prećutkuje svedočenja preživelih logoraša KL Jasenovac, iskazana 1942. pred Komesarijatom za izbeglice u Beogradu (KZIB), koja sugerišu da su ustaše vršile pokolje nad jasenovačkim logorašima 25-27. decembra 1941. i u nekoliko narednih dana, što sve prethodi partizanskoj paljbi na KL Jasenovac, čemu opet prethodi pokušaj ustaša da pređu Savu i zauzmu Donju Gradinu.

Simo Đurković, preživeli logoraš rodom iz Zenice, svedočio je o ubistvu 27 srpskih logoraša iz Pakraca 25. decembra 1941. (KZIB, 11. jun 1942). Ovo potvrđuje i svedočenje Vladimira Lončara, preživelog logoraša rodom iz Pakraca, koji pominje istu brojku ubijenih (KZIB, 1942). Lazo Orozović, preživeli logoraš rodom iz Sarajeva, svedočio je o ubistvu 75 srpskih logoraša 27. decembra 1941. (KZIB, 30. april 1942). Prema sećaju Drage Svjetličića, preživelog logoraša rodom iz Doboja, ustaše su 26. decembra 1941. ubile 130 srpskih logoraša koji su bili smešteni u improvizovanoj logorskoj bolnici (KZIB, 7. jul 1942). Rade Stanojević, preživeli logoraš rodom iz Drvara, takođe je ostavio svedočanstvo o ubistvima logoraša 25. decembra 1941, s napomenom da on pominje ubistvo oko 180 ljudi (KZIB, 22. maj 1943).[1]

Prema svedočenju petorice jasenovačkih logoraša iz Bijeljine, napad partizana na ustaše 28. decembra 1941. iz pravca Donje Gradine usledio je nakon pokušaja ustaša da pređu na bosansku obalu Save (KZIB 13. aprila 1942).[2]

Prema „Izvještaju o akcijama“ Drugog krajiškog (kozarskog) NOP odreda, publikovanog u biltenu Partizan sa Kozare već 1. januara 1942, doznajemo da je pogibija jasenovačkih ustaša usledila nakon što su ustaše pokušale neuspešno da pređu u Donju Gradinu: „29.12. (1941) patrola jedne naše čete protjerala je jedan vod ustaša koji su pokušali provaliti u Gradinu sa ciljem da je opljačkaju. 30.12. neprijatelj je ponovio pokušaj provale u isto selo. Naša patrola pustila je da neprijateljski vod priđe – prevozeći se preko Save – pod samu obalu rijeke. Kad su ustaše počeli da se iskrcavaju, otvorena je na njih paljba, kojom prilikom je nekoliko njih palo s kompe u vodu. Borba je trajala čitav dan, jer su ih pomagali vatrom teških mitraljeza sa druge obale od Jasenovca. Uveče su se pokušali povratiti, ali su ispraćeni plotunskom vatrom naših partizana. Od čitavog voda uspjelo je 4-5 ustaša pobjeći.“[3] Ovaj poslednji podatak je verovatno preteran, ali on ne menja činjenicu da je borba otpočela ustaškim pokušajem da pređu na desnu obalu Save. Vukić smišljeno prećutkuje ovu činjenicu, jer se ne uklapa u njegov koncept opravdavanja ustaških zločina, iako mu je ova činjenica poznata s obzirom da je u pisanju feljtona koristio knjigu (Славко Одић, Славко Комарица, Зашто Јасеновац није ослобођен?, Београд, 2005) u kojoj su ovi podaci publikovani.

Takođe, Vukić namerno prećutkuje nastavak svedočenja Milana Gavrića, iako mu je Gavrićeva knjiga poznata. Sem toga, Vukić falsifikuje Gavrićev navod iako ga stavlja pod navodnike, smišljeno izostavljajući iz citata rečenice u kojima se opisani sukob partizana sa jasenovačkim ustašama percepira kao nagoveštaj slobode. Gavrić je posvedočio o borbama, 30-31. decembra 1941. „Dva dana je trajala ova pucnjava, a ustaški dželeti su bili obuzeti strahom. (...) Pošto dva dana nismo ništa jeli, ustaše su nam dozvolile da s nekoliko kofa za vodu odemo po našu puru u kuhinju. Išao sam i ja. tanad su i dalje zviždala kroz logor kao da su nagoveštavala slobodu. Ona se približavala, ali sporo. Približavala se sigurno, Mi smo to osetili. Osetili smo da će nas neko osvetiti, da će zločini doživeti svoj kraj, da postoji narodna sila koja je neumitna. Osetile su to i ustaše. Naši dželati, gospodari naših života, bili su zbunjeni. Nije se čula više ustaška pesma i pijane orgije. Strah koji su nam svojim ubistvima uterivali u kosti kao da je isčezao. Govorili smo u sebi: neka sada bude šta bude s nama, ustaše čeka bedan kraj...“[4]

Koncilov feljtonista namerno prećutkuje masovne pokolje koje su ustaše sprovele u KL Jasenovac neposredno nakon ovog napada: 1-2. januara 1942. Prema svedočenju logoraša Pere Simića ustaše su prva dva dana 1942. ubile oko 200-210 srpskih logoraša (KZIB 9. april 1942). Prema svedočenju petorice bivših logoraša rodom iz Bijeljine (KZIB, 13. april 1942) ustaše su 1-3. januara 1942. u Jasenovcu ubile 252 srpska logoraša. Ovaj podatak kompatibilan je prethodnom podatku jer pominje sličan broj ubijenih 1-2. januara 1942. (190). Pokolj 1-3. januara 1942. pominje i preživeli logoraš Branko Popović, rodom iz Doboja (KZIB, 14. april 1942). Simo Đurković (KZIB, 11. jun 1942) pominje ubistvo 242-252 logoraša 1-3. januara 1942.[5]

Potom se Vukić osvrnuo na napad jasenovačkih ustaša na Donju Gradinu i Draksenić, pri čemu namerno prećutkuje masovne zločine nad stanovništvom srpskih sela u Dubičkom polju, napose nad stanovništvom Draksenića.

„Ustaše su zatim 15. siječnja (januara 1942) prešli Savu i napali Donju Gradinu, no Gradinjani su već imali dojavu o napadu. Civili su se dan ranije sklonili u zbjeg južnije prema planini Kozari. Pred jačim napadačem (120 ustaša i 50 domobrana), partizani su se povukli za svojim obiteljima. Prema izvještaju Ministarstva domobranstva, ustaško-domobranske snage prodrle su do sela Draksenića, 7 km južno od Jasenovca. Selo je zauzeto i zapaljeno, navodi se u izvještaju. Posada iz Jasenovca utvrdila je zatim obrambenu liniju nekoliko stotina metara južno od Gradine. Izgrađeni su drveni bunkeri povezani rovovima kao mjera opreza.”

Šta Vukić namerno prećutkuje? Prvo, Vukić prećutkuje da je ovaj izveštaj publikovan još 1952, što se ne uklapa u njegovu tezu o „zanemarenim arhivskim dokumentima“.[6] Zatim, Vukić prećutkuje ukupne ustaško-domobranske snage angažovane u akciji čišćenja partizanskih uporišta u srpskim selima od Bosanske Dubice do Orahove. U ovoj akciji učestvovalo je oko 1.200 pripadnika oružanih snaga NDH, pretežno domobrana.[7] Treće, Vukić namerno prećutkuje zločine ustaša i domobrana u pojedinim selima, naročito u Drakseniću 15. januara 1942. Jasenovačke ustaše pod komandom Maksa Luburića i domobrani su u Drakseniću ubili oko 207 ljudi, pretežno žena i dece. Od ovog broja ustaše su ubili preko 130 lica, a domobrani oko 70 lica. Poznata su imena većine žrtava. Najveći broj stanovnika Draksenića ubijenih tog dana likvidirani su klanjem i ubijanjem tupim predmetima u seoskoj pravoslavnoj crkvi. O ovom zločinu svedočili su dve preživele žene koje su bile očevici pokolja, kao i borci Treće čete Drugog bataljona Drugog krajiškog NOP odreda koji su pronašli mrtva tela svojih rođaka i komšija nakon pokolja.[8]

U nastavku teksta Koncilov feljtonista pokušava da opravda kolektivno logorizovanje srpskog stanovništva mesta Jasenovac i Uštica (selo neposredno pokraj Jasenovca na ušću Une u Savu, s banijske strane na levoj obali Une).

„Partizani su pokušali još nekoliko napada na Jasenovac. Napad 17. travnja (aprila) trajao je od 4 do 6 sati ujutro. ‘Uz puščanu vatru pokušali su pobunjenici prielaz na lievu obalu r. Save i napad na Jasenovac i logor. Pokušaj prielaza spriečen je bez vlastitih gubitaka. Gubitci pobunjenika nisu poznati.’ (HDA, MINORS, Izvješća Glavnog stožera). Sljedeći zabilježeni napad je od 5. svibnja (maja). Oko 23,30 doplovilo je čamcem rijekom Unom oko 20 partizana. Kod Gradine su napali ustašku stražu. Idući dan, opet u gluho doba noći, slijedilo je novo puškaranje. ‘Na ustaške straže pucalo je i pučanstvo grkoistočne vjere, kojom prilikom je jedan ustaša pao. Zbog tog slučaja dao je zapovjednik sabirnog logora sve grkoistočnjake internirati u sabirni logor’, piše u dnevnom izvještaju Glavnog stožera domobranstva od 16. svibnja (maja) 1942. Ustaše, dakle, tada iseljavaju Srbe-pravoslavce iz Jasenovca i Uštice, one koji dotad već nisu otišli na rad u Njemačku ili nisu izbjegli u Srbiju. Šalju ih također u logor Sajmište u Zemun. Odatle su muškarci sposobni za rad brodom prevezeni Dunavom do Beča i Linza i dalje za Njemačku i Norvešku. Ostali su pušteni i otišli su u Srbiju.”

Dakle, Vukić kolportira ustašku izmišljotinu o navodnom povodu za kolektivno logorizovanje srpskog stanovništva Jasenovca i Uštice u logor zbog oružanog napada jasenovačkih i uštičkih Srba na ustaške straže. (!) Gornji citat bi, očigledno, trebao da potkrepi tezu istinoljubivog Koncilovog feljtoniste o tobože „zanemarenim arhivskim dokumentima“.  Jasenovac i Uštica su do početka Drugog svetskog rata bila etnički mešovita naselja sa otprilike podjednakim brojem srpskog i hrvatskog stanovništva. Broj lokalnih Srba se smanjivao do maja 1942. Tvrditi da su lokalni Srbi pucali na lokalne ustaše u neposrednoj blizini snažnog ustaškog garnizona i to u naseljima u kojima nema partizana, predstavlja više nego providan falsifikat. Ono što Zagrebačku nadbiskupiju, koja je omogućila plasiranje ovog falsifikata, čini odgovornim jeste činjenica da se ovim falsifikatom opravdava masovni zločin nad civilnim stanovništvom u kontekstu genocida koji je NDH sprovodila nad srpskim stanovništvom, pri čemu je više nego poznato da su retko koja naselja na teritoriji ustaške države pretrpela veće gubitke od srpskih sela koja gravitiraju KL Jasenovac.

Ustaše su izvršile masovno hapšenje srpskog stanovništva Jasenovca i Uštice u noći 7-8. maja 1942. Prema sećanju preživele zatočenice gradiškog logora, Jovanke Trivunčić (KZIB, 15. januar 1943), svi srpski stanovnici ova dva mesta su 8. maja bili sprovedeni u KL Jasenovac. Sutradan su žene i deca, poput prethodno žena i dece iz Mlake, sprovedeni u logor u Staroj Gradiški. Muškarci su ostali u jasenovačkom logoru. Već prvog dana zatočenja u jasenovačko logoru zabeleženo je nekoliko ubistava meštana Jasenovca. U logoru u Staroj Gradiški vladali su očajni uslovi i izuzetno velika smrtnost logoraša naročito dece koja su umirala od namernog izgladnjivanja koje su nametnule ustaše. Jovanka Trivunčić je boravila u Staroj Gradiški od 9. maja do 28. juna 1942. Za to vreme, kako ističe „umrlo je u logoru od gladi oko 200 srpske dece“. „Četrnaset dana nakon našeg dolaska u logor u Staru Gradišku, odvojile su ustaše između nas sve devojke, te mlade žene koje su bile bez dece, za koje su kazali da će ih poslati u Nemačku na rad. Stare žene, koje usled starosti i slabosti nisu bile sposobne za nikakav rad, trpale su ustaše po noći u kamione i odvozili izvan Stare Gradiške i ubijale. Na taj način ubijeno je 500 do 600 starih žena. Samo iz Jasenovca ubijeno je tako oko 100 starih žena.“[9]

Glas Koncila namerno prećutkuje ove činjenice o teškom stradanju srpskog stanovništva mesta Jasenovac, kao što namerno prećutkuje činjenicu da je u registru stradalih Spomen-područja Jasenovac poimenice zabeleženo stradanje 272 stanovnika Jasenovca u KL Jasenovac.

Sličnu matricu (sumnja da lokalno stanovništvo sarađuje sa partizanima) Vukić koristi i za opravdavanje logorizovanja sela Crkveni Bok. „U listopadu (oktobru) 1942. godine dogodio se i slučaj sela Crkveni Bok, udaljenog 12 km zapadno od Jasenovca u pravcu Sunje. Motivirani sumnjom da stanovnici Srbi surađuju s partizanima, ustaše iz Jasenovca upadaju u selo i sve seljane sa ženama i djecom odvode u logor. Na intervenciju seoskog župnika Augustina Kralja i drugih dužnosnika, koja je stigla sve do Pavelića i ministara u Vladi NDH (spominje je, primjerice, u svom dnevniku Mladen Lorković), svi su, osim osmorice, uskoro pušteni kućama. Čak je iz logorske blagajne seljacima Crkvenog Boka isplaćena odšteta za uništenu i ukradenu imovinu. Od osmorice zadržanih, četvorica su uspjela pobjeći iz logora.”[10]

Koncilov feljtonista prećutkuje da se seoska opština Crkveni Bok sastojala iz tri srpska sela: Crkveni Bok, Ivanjski Bok i Strmen. Vukić pokušava da sugeriše kako su ustaše oterale u Jasenovac samo stanovnike jednog od ova tri sela. Sem toga, Vukić namerno prećutkuje kakvu sudbinu je doživelo stanovništvo Crkvenog Boka, pokušavajući da drastično umanji broj stradalih stanovnika ovog sela. Ovo je još jedan primer namernog umanjivanja ustaških zločina na stranicama glasila Zagrebačke nadbiskupije.

Pre svega, tvrdnja da su ustaše oterale stanovnike ovog banijskog sela u logor zbog navodne saradnje sa partizanima je notorna laž koja opravdava zločin. Ovu ustašku konstrukciju koju kolportira Glas Koncila u pokušaju pravdanja zločina, demantovao je pomenuti župnik Augustin Kralj u pismu Anti Paveliću 1942. (Vukić namerno prećutkuje otkud župnik Kralj 1942. u jednom srpskom selu). Uopšte o događajima u Crkvenom Boku i u susedna dva srpska sela postoji relativno velik broj sačuvanih izvora koje su u svojim radovima sabrali publicistkinja Ana Požar i istoričar Filip Škiljan.

Otkud župnik Augustin Kralj u Crkvenom Boku? Naime, stanovništvo tri srpska sela ove opštine prinuđeno je oktobra 1941. da pređe na katoličku veru. Među katoličkim sveštenicima koji su obavili prekrštavanje, uz pretnje lokalnom stanovništvu ako se ne odazovu konverziji, bio je i Pavelićev lični kapelan, Dionizije Juričev. Nakon prekrštavanja stanovništva u Crkvenom Boku je za katoličkog sveštenika postavljen Augustin Kralj, koji je među lokalnim stanovništvom propagirao šovinističku tezu da su oni, zapravo, hrvatskog etničkog porekla.[11]

Vukić navodi da su ustaše „motivirani sumnjom da stanovnici Srbi surađuju s partizanima“ oterali stanovništvo Crkvenog Boka u KL Jasenovac. Deportacija se odigrala 14. oktobra 1942, kada je oko polovine stanovništva ova tri sela pohvatana na spavanju i oterana u logor.

Međutim, ovu tezu upravo pobija pismo župnika Kralja Anti Paveliću iz oktobra 1942. „Partizanska promidžba nije u Crkvenom Boku imala uspjeha... nisam primjetio ni ja, a ni oružnici u mjestu, da bi partizani imali kakvu vezu s ljudima u Crkvenom Boku.“ Ovo potvrđuje izveštaj podžupana Velike župe Gora (Petrinja), Nikole Bošnjaka, od 14. oktobra 1942, u kom se ističe da su „partizani pokušali promidžbom pridobiti ta nekad pravoslavna sela za sebe, ali to im nije uspjelo“.[12]

Prema sačuvanim izvorima od oko 2.000-2.500 žitelja opštine tog dana je uhvaćeno i oterano u Jasenovac oko 1.000. Osnovni motiv za logorizaciju stanovništva ova tri sela treba tražiti u nameri jasenovačkih ustaša i Pavelićevog režima za istrebljenjem srpskog stanovništva na širokom području koje gravitira Jasenovcu. Dodatni motiv jasenovačke ustaše pronašli su u pljački. Akcijom je rukovodio Ljubo Miloš, kao i u slučaju logorizacije žitelja Mlake. Prema sačuvanim podacima, odobrenje za akciju stiglo je iz Zagreba.

Uštica, spomenik stradalim romskim zatočenicima KL Jasenovac u polju masovnih grobnica. (Foto: JUSP Jasenovac)

"Glas Koncila" prećutkuje zločine koje su ustaše izvršile nad jednim brojem uhvaćenih muškaraca iz tri navedena sela, Naime, prilikom hvatanja stanovništva ustaše su ubile 19 lica, čija imena su poznata. Takođe, nakon što su pohvatano stanovništvo prebacili skelom preko Save u susedno hrvatsko selo Lonja, na levoj obali Save, ustaše su zadržale jedan broj muškaraca u Lonji i podvrgli ih teškim oblicima torture. U Lonji i na putu od Lonje ka Jasenovcu ustaše su ubile nekoliko muškaraca.[13] U literaturi je prihvaćen podatak da su ustaše tokom hvatanja i deportacije stanovništva ova tri sela, ubile 29 lica.[14]

Istina je da je župnik Kralj pisao Paveliću kako bi iskazao protest zbog hvatanja stanovnika tri sela opštine Crkveni Bok. Međutim, apsolutno je netačno da su logorizovani žitelji ova tri sela pušteni iz KL Jasenovac „na intervenciju seoskog župnika Augustina Kralja i drugih dužnosnika“ (Vukić ne pominje koji su to dužnosnici, ali se stiče utisak da je reč o ljudima Pavelićevog režima). Ovaj falsifikat očigledno treba da posluži kao još jedan kvaziargument kojim bi se rasteretila odgovornost Katoličke crkve u kontenstu genocida nad srpskim stanovništvom u NDH.

Žitelji Crkvenog Boka, Ivanjskog Boka i Strmena pušteni su iz sela na intervenciju vojnog predstavnika Trećeg Rajha u Zagrebu, Glaise von Horstenaua. Međutim, Nemci nisu tražili puštanje ovih ljudi iz logora iz nekakvih humanitarnih razloga već zbog činjenice da su žitelji ova tri sela imali obavezu da snabdevaju nemačku vojsku namirnicama. Zbog sprovođenja ove zločinačke akcije, Ljubo Miloš, kao najodgovorniji pripadnik ustaške strukture u KL Jasneovac za izvođenje akcije, bio je privremeno lišen slobode od strane organa NDH, na izričit zahtev generala Glaise von Horstenaua.[15] O pozadini ovih događaja vrlo ubedljivo pisao je zagrebački istoričar Filip Škiljan još 2005. Koncilov feljtonista smišljeno ignoriše ovaj najreferentniji naučni rad na temu „Akcije Crkveni Bok“.

Seljaci nakon puštanja iz logora jesu dobili „nekakvu odštetu“ (Filip Škiljan) za uništenu i opljačkanu imovinu, ali neozbiljno je pomisliti da im je namirena celokupna šteta.

Međutim, ponovo je najproblematičnije to što Glas Koncila namerno prećutkuje kakva je bila potonja sudbina stanovništva. Naime, prema istraživanju publicistkinje Ane Požar, ustaše su mnogo puta upadale u ova sela i nakon povratka stanovnika iz logora. Uvek bi ovi upadi rezultirali smrću najmanje jednog lica. Ovo je dovodilo do odlaska odraslih muškaraca u partizane. Najveće stradanje zabeleženo je 1944. Ustaše iz Jasenovca, prema istraživanju Ane Požar, ubile su 716 meštana Crkvenog Boka, Ivanjskog Boka i Strmena, dok je u partizanima poginulo 103 stanovnika.[16]

Vukić prećutkuje stradanje stanovništva naselja koja su se nalazila u tzv. „zaštitnom pojasu”. Poznati su poimenični podaci za većinu srpskih sela koju se nazila u neposrednoj blizini Jasenovca i Stare Gradiške. Naravno, ovo ne znači da su poznata sva imena stradalih, ali realno je pretpostaviti da je većina stradalih lica popisana.

Već sam pomenuo da je poimenice poznato 933 stradalih iz Mlake, od kojih je u KC Jasenovac stradalo 742, kao i da su poznata 182 imena stradalih stanovnika Jablanca, među kojima je svakako značajan broj stradalih u KC Jasenovac.

Iz mesta Jasenovac je tokom rata stradalo 367 lica, najvećim delom u ustaškim logorima, manjim delom u nemačkim logorima i u redovima NOVJ. Najviše ih je stradalo u Staroj Gradiški (128) i Jasenovcu (144). „Među njima bilo je i 54 djece u dobi do 12 godina.”[17]

Maleno selo Uskoci, neposredo pokraj Stare Gradiške, jedno je od najteže stradalih naselja na tlu naše zemlje tokom Drugog svetskog rata. Poimenice je poznato stradanje 166 stanovnika. Pretpostavlja se da je rat preživeo vrlo mali broj meštana, možda tek 20-30.[18] Gradiške ustaše su 1944. ubijale i stanovnike obližnjih srpskih sela Gređani, Vrbovljani i Čovac. Prema popisu Spomen područja Jasenovac, Poimenični popis žrtava (Jasenovac, 2007), u logorima Jasenovac i Stara Gradiška stradalo je 124 stanovnika Gređana, 96 stanovnika Vrbovljana i 70 stanovnika Čovca.[19]

Stara Gradiška, jul 1942. Kozarački dečaci odvojeni od roditelja. (Foto: JUSP Jasenovac)

Najveće gubitke stanovništva su imala pojedina sela u opštini Bosanska Dubica, smeštena u neposrednoj blizini desne obale Save. Poimenice su poznati podaci za 119 palih boraca i 954 žrtava fašističkog terora (ukupno: 1.073) sela Međeđa, gde je potpuno opustelo 45 domaćinstava; 94 pala borca i 802 ŽFT (ukupno: 896) sela Draksenić, gde je potpuno opustelo 56 domaćinstava; 42 pala borca i 346 ŽFT (ukupno: 388) stanovnika Donje Gradine, gde je potpuno opustelo 22 domaćinstva; 65 palih boraca i 628 ŽFT (ukupno: 693) sela Demirovci, gde je potpuno opustelo 47 domaćinstava.[20]

Iz 61 naselja opštine Bosanska Dubica Drugi nasilnom smrću tokom Drugog svetskog rata umrlo je 16.155, što je činilo oko polovine ukupnog broja stanovništva ove opštine uoči rata. Bosanska Dubica je područje sa najvećim stradanjem stanovništva na tlu čiteve Jugoslavije tokom Drugog svetskog rata. Oružane snage NDH odgovorne su za smrt 72,76% stradalih stanovnika ove opštine, a nemački okupator za 27,21% stradalih.[21]

Sporne izjave visokih prelata Katoličke crkve prilikom poseta Jasenovcu

Upinjanje da se izjednače svi stradali tokom i neposredno nakon Drugog svetskog rata na tlu Hrvatske, iako činjenica smrti ne izjednačava sve stradale u ovom razdoblju, kako bi se izjednačili pokreti koji su odgovorni za svaku pojedinačnu nasilnu smrt, čime bi se legitimisalo karakterisanje režima NDH i revolucionarnog pokreta koji je oborio ovaj režim, odnosno režima socijalističke Jugoslavije - kao „totalitarnih režima“. Na ovaj način relativizuje se karakter ustaške državne tvorevine i banalizuje se predstava o Drugom svetskom ratu. Nastoji se izjednačiti jedan fašistički pokret koji je odgovoran za desetkovanje čitavih zajednica zbog njihove etničke pripadnosti, režim koji je donosio rasne zakone i nemilice uništavao političke protivnike, sa jednim revolucionarnim, antifašističkim pokretom koji je kažnjavao ratne zločince i obračunavao se sa pripadnicima fašističkih formacija kao i sa aktivnim pristalicama ustaškog režima. Problem postaje očigledan kada uzmemo u obzir nesumnjivu činjenicu koja sugeriše da je među onima koji su aktivno podržavali fašističku tvorevinu NDH bilo gotovo celokupno katoličko sveštenstvo.

Prilikom posete Jasenovcu, 24. septembra 2009, kardinal Josip Bozanić, kao prvi velikodostojnik Zagrebačke nadbiskupije koji je posetio Spomen područje Jasenovac, izjavio je aludirajući na tzv. „jasenovački mit“: „Nalazimo se na mjestu koje nije obilježeno samo jednom stranicom povijesti u kojoj se očitovalo zlo, zločin i ponajprije grijeh, nego je bezbožnost s ovoga mjesta željela širiti zlo do neslućenih razmjera produžujući ruku laži sve do naših dana.“ Kardinal je s pravom konstatovao da uvek, a pogotovo danas, treba imati sluha za svedočenja o stradanjima tokom Drugog svetskog rata. „Iako je s prolaženjem godina sve manje onih koji mogu svjedočiti o svojim iskustvima i strahotama Drugoga svjetskog rata, važno je da njihovom pomoći i svjedočanstvima u istini novi naraštaji dobiju i čuvaju primjereno razumijevanje tih događaja, sa svim grubostima i potrebom za čišćenjem spomena.“[22] Međutim, da li crkvena glasila, poput Glasa Koncila, doprinose ovom imperativu? Nažalost, na stranicama katoličkih glasila ne pruža se prilika preživelim logorašima ustaških logora da svedoče o svom iskustvu. Ili, na primer, zašto Glas Koncila ne sprovede anketu među hrvatskim stanovništvom u Jasenovcu, Košutarici (selo između Mlake i Jasenovca), Gornjoj Varoši (selo pokraj Stare Gradiške) o sećanju na razdoblje postojanja KL Jasenovac kako bi se ustanovilo koliko je masovno stradanje okolnog srpskog stanovništva ostavilo traga u kolektivnom pamćenju lokalnog hrvatskog stanovništva?

Jasenovac, župna crkva, 24. septembar 2009. Kardinal Josip Bozanić i visoki prelati Katoličke crkve.

Bozanić nije odoleo da prilikom posete Jasenovcu pomene stradale pripadnike formacija NDH i strukture koja se vezuje za ovu tvorevinu: „I dok ovdje s kršćanskim pijetetom molimo, spominjući se žrtava ustaškoga režima, s ovog mjesta dižemo svoj vapaj i za istinom o žrtvama komunističkoga režima, jer nažalost još uvijek se u nas taji, skriva i niječe zločin komunizma učinjen tijekom rata, poraća i sve vrijeme njegove strahovlade. Postavlja se pitanje zašto, i poslije devetnaest godina od demokratskih promjena, još uvijek nema popisa žrtava komunizma, ni dužnih obilježja, niti doličnih spomena. Tko to priječi, tko se tome suprotstavlja?“[23]

Bozanićeva tvrdnja da „i poslije 19 godina od demokratskih promjena“ navodno nema popisa tzv. žrtava komunizma, obična je demagoška floskula. Neistinu o navodnom nepostojanju „dužnih obilježja, niti doličnih spomena“ stradalim pripadnicima formacija i organa NDH demantuje sve veći broj spomen-obeležja ovim strukturama i pojedincima, širom Hrvatske i Hercegovine, na istim područjima na kojima je „nakon demokratskih promjena“ zabeležen izuzetno velik broj uništavanja spomen-obeležja antifašističke borbe.

Nakon političkih promena u Republici Hrvatskoj, Hrvatski sabor izglasao je 8. oktobra 1991. Zakon o utvrđivanju ratnih i poratnih žrtava Drugog svjetskog rata. Ovim zakonom oformljena je Komisija za utvrđivanje ratnih i poratnih žrtava. Zakon nalaže da je „zadaća Komisije na temelju dokumenata, svjedočanstava, utvrditi povijesnu istinu o stvarnom broju ratnih i poratnih žrtava“. Iako je, kako se navodi u Zakonu, dodatna zadaća komisije „osigurati u skladu s odredbama međunarodnog prava, da se otkriju, istraže, obnove i održavaju grobovi i grobišta vojnika svih zaraćenih vojski, kao i svih žrtava iz ratnog i poratnog razdoblja bez obzira na njihovu nacionalnu, rasnu, vjersku, ideološku, političku ili bilo koju drugu pripadnost i bez obzira od koga su stradali te da se omogući dostojno obilježavanje“,[24] rečena komisija nije učinila ništa na utvrđivanju približnog broja ubijenih na području Republike Hrvatske tokom Drugog svetskog rata, niti je njen rad doprineo obeležavanju, sanaciji ili otkopavanju masovnih grobnica žrtava ustaškog režima. „Polazeći od činjenice da su ’žrtve fašističkog terora’ dovoljno istražene, Komisija je težište u svome radu stavila na prikupljanje podataka o žrtvama na području Republike Hrvatske i Bosne i Hercegovine, o pripadnicima vojnih postrojbi NDH i civila koji su stradali od NOViPO/JA i komunističke vlasti u ratnom i poratnom razdoblju. Vrsta žrtava posebno je specifična tako da se među ’poratnim žrtvama’, odnosno ’žrtvama komunističkog terora’ smatraju žrtve nastradale od 9. svibnja 1945. do otprilike 1953. godine, žrtve koje je likvidirala komunistička vlast odmah nakon završetka rata, bilo da su sudjelovali u ustaškim i domobranskim postrojbama ili da su ih smatrali ’izdajnicima’, zatim žrtve velikog stradanja kao što je Bleiburg, žrtve poslijeratnog komunističkog skupnog i individualnog terora i žrtve u razdoblju Informbiroa, 1949-1953.“[25] Ova komisija je ukinuta odlukom Hrvatskog sabora 28. maja 2002. Prema rečima zagrebačkog istoričara Igora Graovca, komisija je „izražavanjem ishitrenih i nepotpunih rezultata istraživanja čak dodatno zakomplicirala najnovije interpretacije ljudskih gubitaka, kojima je ranije manipulacije drugih nadomjestila novima vlastitim manipulacijama (pa je, stoga, i raspuštena).“[26]

Međutim, Vlada Republike Hrvatske 9. marta 2001. donela je odluku koja je podrazumevala da se „problem istraživanja žrtava s razine državnih vlasti prebaci na znanstveno područje. Odluka obuhvaća istraživanje o stradanjima i žrtvama političkog ili državnog terora i ratnih žrtava u 20. stoljeću.“ Odluka je podržana od strane Ministarstva znanosti i tehnologije koje je 24. jula 2002. odobrilo naučni projekat „Žrtve Drugog svjetskog rata, poraća i Domovinskog rata“.[27] Na ovom projektu radi grupa istraživača Hrvatskog instituta za povijest u Zagrebu. Sem toga, u proteklih 20 godina u Hrvatskoj je publikovano na desetine lokalnih „žrtvoslova“ u kojima su sabrani podaci o stradalim pripadnicima i simpatizerima organa i formacija NDH.

Sve ovo bi moralo biti poznato kardinalu Bozaniću.

Zagrebačka nadbiskupija nije obrazložila zbog čega kardinal Bozanić prilikom boravka u Spomen području Jasenovac nije posetio Bogdanovićev spomenik iako je boravio u zgradi memorijalnog muzeja, nekoliko stotina koraka od monumentalnog spomenika. Ovo pitanje Bozaniću je postavio zagrebački publicista Slavko Goldstein, u otvorenom pismu koje su preneli hrvatski mediji: „Iz Muzeja ste zaista pošli prema spomeniku i kripti, ali ste zastali na pola puta, kod velike makete koju ste razgledali, a zatim se okrenuli i vratili natrag u Edukacioni centar. Propustili ste izraziti pijetet žrtvama na mjestu gdje se to čini u Jasenovcu i na svim skupnim stratištima svijeta - nad kriptom pod kojom leže ostaci pogubljenih. Nijednom riječi niste objasnili taj neočekivani postupak.”[28]

Ostaje upitno da li se u Bozanićevom okruženju Bogdanovićev spomenik tumači kao jedan od simbola „totalitarnog razdoblja“, ili možda kao svojevrsni simbol „nametane genocidnosti hrvatskom narodu“? S druge strane, nova muzejska postavka, umnogome rasterećena eksplicitnih detalja i estetike šoka koji bi ukazivali na najsuroviju (i vrlo realnu) dimenziju ustaškog zločina u Jasenovcu, nadbiskupskoj sviti čini se prihvatljivom. Ako uzmemo u obzir da u novoj postavci „lokalitet nije ugrađen u koncept memorijalnog muzeja“ (Ljiljana Radonić),[29] stvar postaje očiglednija.

Blajburg, 11. maj 2013. Nadbiskup Marin Barišić na komemoraciji pripadnicima oružanih snaga NDH: „Ovdje treba biti ujedinjena cijela Hrvatska.“

U župnoj crkvi u Jasenovcu 22. marta 2013. održano je „središnje pokorničko-molitveno slavlje u Požeškoj biskupiji“. Tom prilikom požeški biskup Antun Škvorčević je istakao: „Zlo iz vremena totalitarnih sustava 20. stoljeća ostavilo je na ovim prostorima duboke tragove.“ Splitsko-makarski nadbiskup Marin Barišić se nadovezao: „Nalazimo se na slojevitom prostoru tragedija i stradanja tolikih žrtava, a osobito nevinih, svih ideologija 20. stoljeća, pa sve do žrtava Domovinskog rata. Pogubljeni su samo zato jer su pripadali drugoj naciji ili svjetonazoru.“[30] Očigledna je intencija dvojice visokih dužnosnika crkvene organizacije – relativizovati zločin jedne fašističke tvorevine koja je imala hrvatski nacionalni predznak, insinuirajući na zločinima „svih ideologija 20. stoljeća“ koji su se odigrali na jasenovačkom području, pri čemu se jasno aludira na tobožnje komunističke zločine i stavlja ih se u istu ravan sa realnim fašističkim zločinima. Naime, u izjavama Škvorčevića i Barišića prisutna je aluzija na revizionistički mit o navodnim žrtvama „komunističkog logora“ u Jasenovcu nakon oslobođenja. Na osnovu činjenice da je deo nemačkih ratnih zarobljenika i zarobljenih pripadnika oružanih snaga NDH dovođen na radove u Jasenovac, uključujući i raščišćavanje ruševina logora, želi se nametnuti predstava o žrtvama navodnog „komunističkog logora“ na ovom prostoru, kao pokušaj nivelacije režima NDH i režima socijalističke Jugoslavije.[31]

Nadbiskup Marin Barišić predvodio je ovogodišnje misno slavlje na Bleiburškom polju, 11. maja 2013, i na taj način dao je lični doprinos viktimizaciji jedne fašističke vojske, uključujući viktimizaciju onih koji su sprovodili zločine u KL Jasenovac i okolnim naseljima, kao i na teritoriji čitave NDH..