Radjard Kipling, Vilijam Batler Jejts, Džordž Berbard Šo, Tomas Man, Tomas Sterns Eliot, Vilijam Fokner, Bertrand Rasel, Ernest Hemingvej, Alber Kami, Ivo Andrić, Džon Stajnbek, Samjuel Beket, Aleksandar Solženjicin…

Pa onda: Neruda, Belou, Miloš, Markes, Brodski, Saramango, Gras, Kertes, Pamuk, Ljosa...Narečeni umetnici neki su od dobitnika prestižne Nobelove nagrade za književnost, prvi put dodeljene još početkom XX stoleća, tačnije 1901. godine. Sva ova velika imena i danas su neizostavni deo ukupnog svetskog beletrističkog fundusa, što će reći da se, uprkos povremenim promašajima, rad Komisije za dodelu nagrade, makar u prošlosti, može okarakterisati kao prilično uspešan i merodavan. Da li je, oktobra 2016. godine, neočekivanim objavljivanjem vesti o tome da nagrada ide Bobu Dilanu, američkom (pre svega) muzičaru i kantautoru, načinjen propust? Može li se govoriti o početku nazustavljivog procesa koji je Nobelovu nagradu odgurnuo od “čistokrvne” literature (koliko god besmisleno ova kovanica zvučala), približivši je (nagradu) alternativnim i nekonvencionalnim načinima (književnog) izražavanja? Da li će, posle ovog čina, Nobelova nagrada za književnost doživeti sudbinu Nobelove nagrade za mir?

Hajde da vidimo šta kaže komisija. U obrazloženju Akademije se navodi da je Dilanu nagrada dodelјena "zbog stvaranja novog poetskog izraza u okviru izvanredne američke pesničke tradicije". Sara Danils, stalna sekretarka Švedske kralјevske akademije, opisala je Dilana kao "velikog umetnika, koji je već 54 godine u muzici, stalno se unapređujući i pronalazeći nove izraze stvaranja".

Da li je ovo dovoljno? U slučaju da ste beskompromisni elitista, što sa visine gleda na sve sem “velike” literature - nije. Prema očekivanjima, čak i predvidivim šablonima, odmah po objavljivanju vesti javili su se samoproklamovani branioci “klasične” i “velike” književnsti, ne propustivši priliku da posprdnim tonom ispadnu smešni, jer su nadmenim reakcijama samo potvrdili da o Dilanovom stvaralaštvu znaju tek nešto malo ili gotovo ništa. U svojevrsnim kulturnim “odjecima i reagovanjima” Dilanov rad se nipodaštava, a pojedini “veliki”, “pravi” i “ozbiljni” pisci idu toliko daleko da se, ne bez ironije, pitaju zašto su preskočeni Bajaga i Brega (za neupućene, ako ih ima, Momčilo Bajagić i Goran Bregović, poznati muzičari ovdašnji).

Ostavimo njih po strani i vratimo se obrazloženju Akademije, koje je, po našem sudu, maestralno. Evo i zašto - ako je Bob Dilan, u nekoj ludački smeloj kombinaciji, pre oktobra 2016. godine, uopšte mogao biti pomenut kao eventualni dobitnik Nobelove nagrade za književnost, to se moglo desiti jedino zbog, pogodićete: stvaranja novog poetskog izraza unutar velike američke pesničke tradicije, kao i zbog činjenice da se radi o istinski velikom umetniku, koji se već 54 godine stalno unapređuje i pronalazi nove izraze stvaranja. Drugim rečima, Švedska kraljevska akademija je, odlučujući se za Dilana, to uradila uperivši prstom u najtačnije moguće povode. Može zazvučati patetično, ali hajde da rizikujemo: nagrada za Dilana utoliko je veća jer se njom ukazuje na značajno, a trudom i voljom književnih elita svesno skrajnuto podneblje - oblast rokenrol poezije. Dodelivši nagradu najznačajnijem pesniku popularne muzičke kulture, Švedska kraljevska akademija odala je zasluženo priznanje i Dilanovim kolegama - Leonardu Koenu, pre svih, ali i Brusu Springstinu i mnogim drugima. Zahvaljujući činjenici da je Dilanova poezija (najzad) vrednovana po zasluzi, više neće biti toliko jednostavno odbacivati one silne umetničke minijature koje se kriju u tolikim sjajnim pesmama. I još nešto - da bi bili to što jesu, i da bi stvarali pesme kakve potpisuju, svi ovi muzičari su se celog života zatrpavali sjajnim knjigama. I oni su, kao i “pravi” pisci - pre svega nezajažljivi čitaoci, a tek potom i kreatori umetničkih dela.

Vratimo se, ipak, laureatu. Da bismo iza neke tvrdnje stajali, moramo je nečim i potkrepiti. Nije dovoljno reći “Dilan je veliki, fantastičan i zaslužio je nagradu”. Tretirajmo ga, zato, kao i Švedska kraljevska akademija - kao pravog pesnika i probajmo utvrditi čime se on to bavi(o) i kako to radi.

Nimalo slučajno, krenućemo slavnom pesmom iz 1965. godine, Positively 4th Street, u kojoj se autor direktno obraća omalovaživačima i negatorima sopstvenog opusa. Pesma se, naravno, toplo preporučuje i onima koji se danas slavodobitno sprdaju sa Dilanovim nobelom:

No, I do not feel that good when I see the heartbreaks you embrace
If I was a master thief perhaps I'd rob them
And tho I know you're dissatisfied with your position and your place
Don't you understand, it’s not my problem?
I wish that for just one time you could stand inside my shoes
And just for that one moment I could be you
Yes, I wish that for just one time you could stand inside my shoes
You'd know what a drag it is to see you

Jedna od najvažnijih odlika “pravih” pisaca jeste večita aktuelnost njihovih dela. Ima li toga kod Dilana? Koliko hoćete, naročito kada govori o dobrovoljnim davaocima tuđe krvi, pohlepnim kreaturama spremnim da, zarad sopstvene materijalne koristi, gledaju ceo svet u plamenu. Masters Of War, napisana 1963. godine, pola stoleća kasnije zvuči jednako ubitačno i zastrašujuće:

Come you masters of war
You that build all the guns
You that build the death planes
You that build all the bombs
You that hide behind walls
You that hide behind desks
I just want you to know
I can see through your masks.
You that never done nothin'
But build to destroy
You play with my world
Like it's your little toy
You put a gun in my hand
And you hide from my eyes
And you turn and run farther
When the fast bullets fly.

Ljubav, naravno - kao neizostavna tema tolikih književnih dela. Može, ali na tipičan, dilanovski način. U vreme oko i posle razvoda sa svojom prvom ženom, Dilan je, sredinom sedamdesetih godina, napisao “Idiot wind”, pesmu prepunu etiketa i besa, toliko svojstvenih pojačanim emotivnim stanjima u doba razdvajanja dojučerašnjih partnera. Uprkos tome što izriče direktne optužbe u stihovima

Idiot wind blowing through the flowers on your tomb / Blowing through the curtains in your room / Idiot wind blowing every time you move your teeth / You're an idiot babe / It's a wonder that you still know how to breathe.

Dilan na kraju ne štedi ni sebe samog

Idiot wind blowing through the buttons of our coats
Blowing through the letters that we wrote
Idiot wind blowing through the dust upon our shelves
We're idiots babe
It's a wonder we can even feed ourselves.

Dživo Gundulić je, još tamo negde u XVII stoleću, napisao mnoštvo velikih i čuvenih stihova. U “Osmanu” se bavi jednom od večnih tema književnosti - promenama, pa kaže ono svoje čuveno kolo od sreće uokoli vrteći se ne pristaje: tko bi gori, eto je doli, a tko doli gori ustaje. Skoro 350 godina kasnije, slične teme dohvatio se i Bob Dilan, u pokušaju (veoma uspešnom, ispostavilo se!) da napiše himnu vremena u kome se mnoge stvari menjaju ogromnom brzinom. Završavajući legendarnu The Times They Are a-Changin, nastalu početkom 1964. godine, Dilan zaključuje:

The line it is drawn
The curse it is cast
The slow one now
Will later be fast
As the present now
Will later be past
The order is
Rapidly fadin'
And the first one now
Will later be last
For the times they are a-changin'.

Opisujući duh vremena i atmosferu u svetu pre više od pedeset godina, Dilan je, naravno, uspeo obuhvatiti i period koji će tek nastupiti. Promene u današnjem bitisanju su neuporedivo brže, možda i dublje, svakako strašnije. Neke od njih, pak, bude nadu i apsolutno su dobrodošle u svetu koji svakodnevno visi sa ivice sopstvenog razuma. Nobelova nagrada za književnost Bobu Dilanu jedna je od korenitih promena od kojih svet neće imati nikakvu štetu , naprotiv - dodelivši prestižnu nagradu velikom američkom kantautoru Švedska kraljevska akademija ulepšala je dan mnogim sledbenicima Dilanove pisane reči, koja je sada, sa najvišeg mesta, formalno proglašena za ono što je oduvek bila - vrhunska umetnost.